Degradacja gleb

Degradacja gleby, to ogół procesów i zjawisk, które poprzez pogorszenie właściwości fizycznych (zniszczenie struktury), biologicznych (zmniejszenie ilości i jakości próchnicy) i\lub chemicznych (np. zakwaszenie przez wymywania kationów zasadowych wapnia, magnezu, potasu) gleby istotnych dla roślin, wpływają ujemnie na jej żyzność a więc i zasobność.

Degradacja gleby obejmuje te zmiany zachodzące w glebie, które znacznie obniżają jej możliwości produkcyjne, uniemożliwiając uzykanie maksymalnych, stabilnych i pełnowartościowych plonów nie tylko w rolnictwie, ale także np. w leśnictwie. Najbardziej narażone na degradację są lekkie gleby piaszczyste, o cienkiej warstwie próchnicznej. 

Degradacja pokrywy glebowej może być spowodowana czynnikami na­turalnymi oraz gospodarką człowieka, w tym również rolnictwem. Naturalnymi czynnikami niszczącymi glebę są wiatr (głównie w klimatach suchych) i woda. Woda rozpuszcza i wymywa organiczne i nieorganiczne cząstki gleby.

Szczególnie silna erozja gleb spowodowana wymywaniem zachodzi w gorącym, wilgotnym klimacie równikowym. Duże ilości opadów wymywają prawie całkowicie produkty procesu mineralizacji, przez co ograniczają możliwość syntezy prostych związków i tworzenie się próchnicy. W efekcie poziom próchniczny jest słabo wykształcony i zawiera bardzo mało substancji odżywczych. Wycinanie lasów równikowych powoduje zwiększenie odpływu powierzchniowego wody, przez co proces erozji gleb jest przyspieszany.

Woda niszczy również glebę, spływając po nachylonych stokach. Na obszarach górskich i wyżynnych, gdzie stoki maj ą duże nachylenie, zagrożenie gleb erozją jest znaczne. Zwiększa się, gdy stok pozbawiony jest naturalnej pokrywy roślinnej oraz gdy użytkowany rolniczo zaorany jest zgodnie ze spadkiem terenu. W takim przypadku spływająca wzdłuż bruzd woda wymywa próchnicę i osadza jaw dolnej części stoku. Istnieje kilka sposobów zabez­pieczania gleb na stokach przed erozją, np. tworzenie leśnych lub krzewia­stych pasów ochronnych ciągnących się prostopadle do spadku terenu, orka wzdłuż poziomic i terasowanie stoków.

W klimatach suchych pozbawienie gleby naturalnej pokrywy roślinnej powoduje jej przesuszenie, przez co zwiększa się możliwość wywiewania - erozja eoliczna. Obszarem najbardziej zagrożonym tym typem degradacji gleb jest strefa Sahelu w Afryce. Eoliczna erozję gleby przyspiesza tu nadmiernie rozwinięta hodowla, która powoduje niszczenie naturalnych pa­stwisk przez tzw. „przepasienie". Powoduje ono ubożenie szaty roślinnej i powstawanie pustych, nie osłoniętych roślinnością płatów gleby. Proces niszczenia gleby przez wywiewanie nasilił się również w USA i Kazachstanie. Powodem było przeznaczenie obszarów stepowych pod uprawę roślin użytkowych, a więc zaoranie stepów i tym samym pozbawienie gleby naturalnej osłony roślinnej.

W gospodarce rolnej, w celu poprawienia urodzajności gleb, często sto­suje się meliorację, czyli regulację stosunków wodnych. Jeśli nawadnianie gruntów nie jest stosowane właściwie, prowadzi do degradacji gleb. Przy­kładem jest zasolenie, w wyniku nawadniania gleb na Nizinę Turań-skiej i wokół jeż. Aralskiego oraz w dolinie Nilu. Z kolei niewłaściwie sto­sowane odwadnianie prowadzi do przesuszenia gleby, która staje się wów­czas bardziej podatna na wywiewanie.

Produkcja roślinna prowadzi do wyjałowienia gleby, stąd konieczność jej nawożenia. Stosowanie nawozów sztucznych może prowadzić do nagro­madzenia w glebie związków chemicznych i w konsekwencji zmiany jej cech fizycznych i chemicznych. Natomiast stosowanie chemicznych środków ochrony roślin uprawnych powoduje osadzanie w glebie pierwiastków śla­dowych - kobaltu, litu, toru, uranu i innych.

Degradujące na gleby wpływają także zanieczyszczenia atmosfery np. emitowany przez energetykę dwutlenek siarki przedostaje się do gleb przez kwaśne deszcze i powoduje ich zakwaszenie. Podobnie degradują gleby metale ciężkie, zwłaszcza związki ołowiu emitowane do atmosfery przez środki transportu.

Przyczyny degradacji gleb

Degradację gleby powoduje głównie człowiek w sposób bezpośredni, zniekształcając procesy glebotwórcze czy likwidując wierzchnią pokrywę glebową, czyli warstwę próchniczną. Działania pośrednie takie jak wielopowierzchniowe wycinki lasów (prowadzące do stepowienia), nadmierna intensyfikacja produkcji rolnej, emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych przez przemysł, transport, gospodarkę komunalną, czy też obniżenie poziomu wód gruntowych wskutek nadmiernego ich eksploatowania również powodują degradację gleb. Za degradację gleby odpowiedzialne mogą być także naturalnne czynniki, głównie erozja gleby, także zmiany klimatyczne.