Flora i fauna mórz i oceanów

W środowisku oceanicznym występują przedstawiciele wszystkich typów zwierząt, szczególnie licznie typów pierwotnych, mniej ewolucyjnie zaawansowanych, które nigdy nie przystosowały się do życia lądowego. Przyczyną tego mogą być łatwiejsze niż na lądzie warunki bytowania w morzu. Próbę życia na lądzie przeszły pomyślnie m.in. stawonogi i kręgowce wyższe - gady, ptaki i ssaki. Nie oznacza to jednak, że morze zamieszkują jedynie prymitywne formy życia. Niektóre z morskich ssaków odznaczają się wysoką inteligencją.

W przeciwieństwie do świata zwierzęcego flora oceanu nie zadziwia bogactwem odmian i form. Jest raczej uboga i dość prymitywna. Ze wszystkich typów roślinnych w morzu najliczniej reprezentowane są Tallophyta (plechowce), występują także Spermatophyta (rośliny nasienne), ale są bardzo nieliczne. Przeważająca większość to dość prymitywne gatunki, u których nie wykształciły się wyraźnie zróżnicowane korzenie, łodygi i liście. Podstawą morskiego planktonu roślinnego są organizmy jednokomórkowe -okrzemki, bruzdnice, kokolitowate i sinice.

Nieco bardziej skomplikowane wielokomórkowe organizmy tworzą osiadłą roślinność denną - fitobentos. Pokrywa ona zaledwie niespełna 2% płytkiego, dostatecznie nasłonecznionego dna oceanu. Glony osiadłe tworzą charakterystyczne grupy o zabarwieniu zmieniającym się z głębokością. Są to zielenice, brunatnice i krasnorosty. Nieliczne gatunki roślin kwiatowych tworzą niekiedy na płytkich obszarach przybrzeżnych rozległe „podwodne łąki".

Spośród ponad 300 000 gatunków roślin żyjących na naszej planecie do bytowania w wodzie morskiej przystosowanych jest zaledwie kilka tysięcy. Trudno się więc dziwić, że tradycyjnie biologowie morza zajmowali się przede wszystkim zoologią. Fascynujący świat zwierząt morskich, których siedliskiem jest cały ocean, a nie jedynie cienka powierzchniowa warstwa eufotyczna, silniej pobudzał ciekawość i wyobraźnię ludzką: A przecież pamiętać musimy o tym, że fakt, iż w morzu, jak i zresztą na całym świecie, istnieje w ogóle życie, zawdzięczamy przede wszystkim roślinom. Wyprodukowane przez nie węglowodany, tłuszcze i białka stanowią podstawę łańcucha pokarmowego, wytwarzany zaś przez nie tlen umożliwia zwierzętom oddychanie i przemianę materii.

Środowisko morskie charakteryzuje się mniejszą różnorodnością wa­runków życia niż obszary lądowe. O życiu organicznym decyduj ą tu przede wszystkim temperatura i zasolenie wody, odległość od lądu, głębokość oraz ruch wód (prądy morskie i pływy). Najważniejszym czynnikiem różnicują­cym faunę zbiorników morskich jest światło, które dociera do głębokości ok. 500 m. Wymienione czynniki spowodowały wydzielenie stref charakte­ryzujących się odmiennym składem gatunkowym świata organicznego.

Strefa przybrzeżna (litoralna) - rozciągająca się wzdłuż wybrzeży morskich do głębokości 200 m. Ponieważ występują w niej najkorzystniejsze warunki do rozwoju życia, dlatego ilość żyjących tu gatunków zwie­rząt jest bardzo bogata. Dobre naświetlenie wód pozwala na roz­wój roślinności, która jest pokarmem dla zwierząt. Część gatun­ków prowadzi osiadły tryb życia na dnie morskim. Tworzą one tzw. bentos. Należą do nich koralowce, gąbki i ukwiały. Szcze­gólnie bogata jest fauna raf koralowych - ponad 500 tyś. różnych gatunków. Poza zwierzętami osiadłymi żyją organizmy pełzające (np. małże, ślimaki) oraz zwierzęta pływające - różne gatunki ryb, żółwi morskich i ssaków nazywanych nektonem. W strefie lite­ralnej żyje również plankton, tj. zwierzęta biernie unoszone przez fale i prądy morskie (plankton to pierwotniaki, drobne skorupiaki i bakterie).

Strefa morza otwartego (pelagiczna) - charakteryzująca się występowa­niem planktonu i nektonu. Plankton tej strefy jest bardzo bogaty w gatunki - głównie w wodach chłodnych zasobnych w tlen. Plankton roślinny dostarcza atmosferze dużej ilości tlenu i wspólnie z planktonem zwierzęcym stanowi pożywienie ryb. W strefie pela-gicznej występuje duża obfitość gatunków ryb, dużych ssaków (wieloryby, delfiny) i meduz. Ich skład gatunkowy różnicuje się zgodnie ze strefami klimatycznymi. Czynnikiem zakłócającym ten równoleżnikowy układ występowania poszczególnych gatun­ków są prądy morskie. Zaobserwowano np. przemieszczanie się wraz z prądami gatunków zwierząt ciepłolubnych w wysokie sze­rokości geograficzne.

Strefa głębinowa (abysalna) - rozciągająca się na głębokościach poniżej 500 m. Najbardziej charakterystyczną jej cechąjest brak światła. Ponadto występuje tu duże ciśnienie, stosunkowo niska tempera­tura oraz brak ruchu wody. Strefa abysalna jest najuboższa w ży­cie organiczne. Do zwierząt głębinowych należą: głowonogi, gąbki krzemionkowe, szkarłupnie i ryby głębinowe.