Gatunki pozytywistyczne

Nowela (wł.novella=nowość) - krótki utwór epicki o skondensowanej i wyraziście zarysowanej akcji, pisany prozą. Akcja rozwija się w kierunku punktu kulminacyjnego, w którym rozstrzygają się losy bohatera. Formą rozbudowanej noweli jest opowiadanie. Nowela wywodzi się ze starożytnej Grecji. Pierwszym twórcą noweli był Arystydes z Miletu. Najsłynniejszym twórcą renesansowej noweli był Giovanni Boccaccio, ustanowił on też specyficzny model konstrukcji noweli. Akcja noweli obraca się wokół jednego rekwizytu, zwanego często motywem. Nowela charakteryzuje się zwartą kompozycją oraz małą ilością bohaterów. Akcja jest zazwyczaj jedno-, co najwyżej dwuwątkowa. Pisana na bazie problemów najczęściej dotykających ludzi. Czas akcji obejmuje niewielki okres z życia głównej postaci, narrator zaś ogranicza swoje opisy i komentarze. W Polsce rozkwit noweli przypadł na twórczość m. in. Marii Konopnickiej i Henryka Sienkiewicza. W twórczości XX wieku zacierają się granice między nowelą a opowiadaniem. Przedstawiciele: B. Prus (Katarynka, Kamizelka), H. Sienkiewicz (Latarnik), E. Orzeszkowa (Z różnych sfer), M. Konopnicka (Miłosierdzie gminy);

Opowiadanie - krótki utwór epicki o prostej akcji, niewielkich rozmiarów o jednowątkowej fabule, pisane prozą. Opowiadanie nie ma tak zwartej budowy jak nowela, o czym decydują postacie drugoplanowe, opisy i refleksje. Od noweli różni się luźną konstrukcją i brakiem obowiązujących w niej rygorów. Najważniejszy ze sposobów (czyli form) jakie stosuje narrator w swej wypowiedzi. Relacja o zdarzeniach przekazywana z perspektywy czasu i ukazująca związki między zdarzeniami. Gatunek ten może zawierać w sobie inne gatunki oraz dialogi. podobne do noweli; niewielki utwór narracyjny prozą; prosta, najczęściej jednowątkowa fabuła; różni się od noweli brakiem ścisłych reguł kompozycyjnych, możliwością wystąpienia samoistnych epizodów i dygresji, rozbudowaniem partii opisowych i refleksyjnych, wreszcie skojarzeniowym tokiem narracji; znamienne dla opowiadania było eksponowanie narratora, którego punkt widzenia decydował o sposobie argumentacji i zakresie przedstawionych treści; podobnie jak nowela opowiadanie było podporządkowane kreowaniu nowych tendencji, a autorami ich byli ci sami pisarze, którzy nadawali ton epoce: B. Prus (Antek), H. Sienkiewicz, M. Konopnicka (Nasza Szkapa);

Powieść - utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg zdarzeń. Praprzodkiem współczesnej powieści był średniowieczny epos rycerski i romans. Pierwsze dzieła powieściowe zaczęły powstawać w XVI w. Najbardziej popularna postać powieści, zwana powieścią klasyczną powstała w drugiej połowie XIX wieku. Powieść do dzisiaj stanowi najbardziej popularny gatunek literacki, z którego w dużym stopniu wywodzi się film fabularny. Klasyczna powieść jest pisana prozą, w której występują liczne dialogi, opisy akcji i natury i jest podzielona na rozdziały liczące od kilku do kilkudziesięciu stron. Całość liczy od ok. 100 do ok. 500 stron maszynopisu. Klasyczna powieść posiada wszystkowiedzącego, anonimowego narratora i wielowątkową, liniową, chronologiczną fabułę. Wiele powieści, zwłaszcza współczesnych świadomie odchodzi od tego klasycznego schematu. Narrator posługuje się podstawowymi sposobami narracji, jak też innymi formami wypowiedzi np. dialogiem i mową zależną.

Powieść realistyczna - powstała z powodu braku wartości artystycznych w utworach propagandowych; pogłębiono psychologiczne portrety bohaterów i nałożono je (portrety) na krytyczną analizę zjawisk społecznych (Lalka, Emancypantki, Nad Niemnem, Rodzina Połanieckich); - przedstawiały jednostkowe dramaty na tle rozbudowanej panoramy rzeczywistości społecznej, dążąc do uszczegółowienia realiów, osadzenia utworu w konkretnym miejscu i czasie, wreszcie - do uświadomienia najważniejszych problemów społecznych i narodowych (wpływ p. tendencyjnej);

Powieść historyczna - to jedna z odmian powieści, której powstanie w nowożytnej formie datuje się na początek XIX w. Jednak jej korzenie, według niektórych badaczy, sięgają starożytności (Iliada), a przede wszystkim - średniowiecznych romansów rycerskich, czy późniejszych XVI lub XVII w. romansów awanturniczych. Powieść historyczna jest tworem dymorficznym, powstałym na dwóch podstawowych płaszczyznach konstrukcji fabuły - historycznej i literackiej, przy czym w zależności od obowiązujących nurtów czy prądów literackich, zdolności pisarskich twórców i oczekiwań czytelniczych, wzajemny stosunek tych dwóch płaszczyzn w trakcie ewolucji gatunku ulegał zmianie.

Powieść naturalistyczna - obrazek poetycki - gatunek łączył elementy epickie, wyraź- nie zbliżone do konwencji noweli, z motywami lirycznymi (zapis emocjonalnego stosunku do krzywdy społecznej), wpisując je w strukturę regularnego, sylabicznego (najczęściej jedenastozgłoskowego) schematu wersyfikacyjnego; Maria Konopnicka (W piwnicznej izbie, Jaś nie doczekał) starała się wzmocnić środkami lirycznymi obraz tragicznej sytuacji najbiedniejszych grup społecznych;