Gotyk i klasycyzm

Gotyk (z niem.) - to styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę. Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską i mieszczańską.

Gotyk - styl ten powstał już w połowie XII wieku (kolebką była Francja), osiągając rozkwit w XIII wieku i trwający do końca epoki; styl ten wiążą badacze kultury średniowiecznej z duchem scholastycznym i mistycznym dojrzałego średniowiecza. Jego cechami są min.: lekkość i hieratyczność (monumentalizm, kultowość, patos) konstrukcji, ostre łuki, sklepienia krzyżowo-żebrowe, wysokie okna z pięknymi kolorowymi witrażami, harmonijne połączenie elementów zdobniczych, nastrój podniosły wnętrz, uwypuklony przez strzelistość linii i grę świateł (górne, wysokie partie kościoła symbolizowały niebo, były mocno naświetlone, partie niższe były ciemne i mniej ozdobne). Gotyk stał się architekturą miasta: przede wszystkim wspaniałych katedr, ale także i budowli świeckich: ratuszów, zamków, barbakanów, pałaców i kamienic.

W Polsce powstało wiele zabytków gotyckich, które choć ustępują takim arcydziełom gotyku, jak np. katedra Notre Dame w Paryżu, ukazują przejawy wysokiego kunsztu architektonicznego. Przede wszystkim jest tych zabytków wiele i są one zaprojektowane z dużym rozmachem np. kościół Mariacki, katedry w Gdańsku i Wrocławiu, Ratusz i Barbakan w Krakowie. W stylu późnego gotyku stworzył arcydzieło, Ołtarz Mariacki, Wit Stwosz.

Sztuka gotycka, pełna harmonii i subtelności, dążyła do wyrażenia odczuć tajemniczych i wzniosłych, tyczących się wewnętrznego świata człowieka. Nasycona jest ona pierwiastkami alegorycznymi i symbolicznymi, a artysta gotycki z niespodziewaną wprost ostrością wejrzał w duchowe oblicze i ideały ludzi swej epoki. Znalazło to min. odbicie w uduchowionych portretach malarskich i posągach zarówno postaci religijnych, jak i świeckich. Wśród wielu dzieł ikonograficznych zwracają uwagę obrazy i rzeźby Matki Boskiej. Są to przepiękne wizerunki kobiece, delikatne i pełne wdzięku, opiewający urodę i czar kobiety. Ikonografia gotycka wykazuje zadziwiający silny związek z literaturą hagiograficzną.

Istniały duże zróżnicowania regionalne, ale szczególne piętno stylowe gotyku, z jego dążeniem w górę, smukłością konstrukcji, sylwetek ludzkich, szlachetnością linii i dbałością o wiązanie elementów zdobniczych w całość kompozycyjną, nadaje rozmaitym jego wariantom cechy uniwersalne.

Klasycyzm (z łac. classicus - doskonały, pierwszorzędny, wzorowy, wyuczony) - styl w muzyce, sztuce, literaturze oraz architekturze odwołujący się do osiągnięć starożytnych Greków i Rzymian. W Europie tzw. "powrót do źródeł" (klasycznych) pojawił się już w renesansie, a następnie występował równolegle do baroku, czyli od XVII wieku do końca wieku XVIII, w niektórych krajach trwał do lat 30. następnego stulecia, a nawet dłużej. Styl ten szczególnie nawiązywał do antyku. Zmodyfikowany klasycyzm przeradzał się czasem w eklektyzm końca XIX wieku. Klasycyzm jako styl panował w epoce oświecenia. Najpełniejszy rozkwit klasycyzmu nastąpił pod koniec XVIII wieku. i w I ćwierci wieku XIX. W dziedzinie literatury swoisty kres klasycyzmu przyniosła wojna klasyków z romantykami. Zauroczenie klasyczną harmonią pojawiało się wielokrotnie, także w XX wieku, pod postacią neoklasycyzmu (w literaturze, w architekturze), a następnie wśród artystów awangardowych, np. u Picassa.

Klasycyzm - ogólnoeuropejski prąd kulturalno-literacki nawiązujący do tradycji antycznej stawiający ją za wzór, jej formy i motywy zachowane wśród ruin Rzymu, lub odkrytych w Pompei i Herkulanum. Największy rozwój klasycyzmu przypada na wiek XVII zwłaszcza we Francji, i wieku XVIII. Podłożem filozoficznym prądu był racjonalizm, łączenie ideału piękna i prawdy, wiara w ład i harmonię świata oraz w istnienie ponadczasowej i niezmiennej istoty zjawisk. Klasycyzm pragnął poddać sztukę określonym normom, przeznaczał ją dla dość jednolitego kręgu publiczności. Teorię francuskiego klasycyzmu sformułował M.Boileau ("Sztuka poetycka"). Żądał on od sztuki przestrzegania reguł, zachowania zasad prawdopodobieństwa w odniesieniu do rzeczywistości, ale także uogólnienia i upiększenia jej obrazu, dostosowania formy do tematu oraz aby służyła społecznej przyjemności i pożytkowi. Sztuka klasycystyczna cechowała się ładem, harmonią, symetrią i wykwintną prostotą.

Tak zwany klasycyzm stanisławowski stanowił jeden z prądów polskiego Oświecenia (obok rokoka i sentymentalizmu). Przyjmował on założenie o racjonalnym porządku świata, podejmował wysiłek ożywienia łączności kultury polskiej z tradycją europejską, interesował się sytuacją jednostki w społeczeństwie. Występował z programem literatury wspomagającej nurt przemian społeczno-politycznych, postulował oddzielenie gatunków i kategorii literackich, domagał się jasności języka i stylu. Klasycyzm wyznaczał więc sztuce poezji cele utylitarne, stawiał przed nią zadania dydaktyczno-moralizatorskie, wyrastające z przekonania o ogromnej roli słowa jako narzędzia oddziaływania na społeczeństwo. Tendencje klasycystyczne sięgające do franc. wzorców reprezentował I.Krasicki. A.Naruszewicz starał się je łączyć z tradycjami staropolskimi.

Klasycyzm rozumiany jest także jako ponadczasowa tendencja do ukazania ciągłości i tożsamości ludzkiego losu w różnych epokach przez nawiązanie do przeszłości i tradycji kulturalnej literackiej. Taką postawę cechuje skłonność do posługiwania się symboliką o charakterze powszechnym i ponadczasowym oraz do wszelkich stylizacji. W XX wieku głównymi jej przedstawicielami był T.S.Eliot, u nas należy tu działalność programowa i poetycka J.M. Rymkiewicza.

Architektura: wpływy budowli greckich, rzymskich i renesansowych; nowe typy budowli - szkoły, teatry, kamienice. domy handlowe, banki; np.: Łazienki Malarstwo: wyrażało się w tematyce hist. , mitycznej, alegorycznej (pojęcia państwa, wolności, narodu) i portrecie. Forma zdominowała kolor. David, Ingres, Bacciarelli Muzyka: opera, klasycy wiedeńscy - Haydn, Mozart, Beethoven.