Grupy poetyckie XX–lecia międzywojennego.

Nowe oblicze poezji oraz jej radosną atmosferę łatwo zrozumieć, gdy uświadomimy sobie, że jest to poezja kraju, który po ponad 100 latach niewoli odzyskał niepodległość. Realia historyczne po 1918 r. zadecydowały o odmienności nowej poezji. Drugim czynnikiem kształtującym wymiar i temat poezji stał się gwałtowny rozwój techniki. Pragnieniem młodych poetów było położenie kresu tematyce narodowościowej, patriotycznej i wyzwoleńczej. Nowa epoka, świat i człowiek determinowały charakter poezji XX-lecia międzywojennego. Ojczyzna jest już wolna, więc pora skończyć z martyrologią i "wiecznymi Zaduszkami". Poezja powinna być radosna, głosić apoteozę młodości i wiosny. Oto słynne cytaty potwierdzające powyższe tezy:

a) Ojczyzna moja wolna, wolna... Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada (Słonimski Czarna wiosna);

b) A wiosną - niechaj wiosnę, nie Polskę zobaczę (Jan Lechoń Herostrates);

Powstały grupy poetyckie:

SKAMANDER - Wywodzi się z grupy pikadorczyków, organizatorów słynnych imprez w kawiarni „Pod Pikadorem”, które były satyrą antymieszczańską, głosiły „sztukę na sprzedaż” i odejście od poetyckiej chwały.

- Skład grupy: Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jan Lechoń (Leszek Serafinowicz), Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński.

- Nazwa: pochodzi od mitologicznego źródła o nazwie Skamander. Twórcy tej grupy poetyckiej nazwę wzięli z Akropolis Stanisława Wyspiańskiego. Nazwali tak również miesięcznik poetycki, który stał się wykładnią postulatów skamandrytów.

- Postulaty:
a) programowa zapowiedź bezprogramowości (programy są zawsze spojrzeniem wstecz, są dzieleniem nieobliczalnego życia przez znane). Poeci Skamandra nie chcą określać wspólnego programu, łączy ich przyjaźń, mają jednakowe ogólne poglądy na temat poezji, ale obierają różne techniki pisarskie;

b) prawo do swobody i niechęć do patosu;

c) poeta ma być rzemieślnikiem, uczciwie pracującym, a nie „nadludzką istotą”;

d) młodość jest głównym tematem i siłą twórczą poezji skamandrytów.

Skamandryci podkreślali potrzebę silnego związku poezji z życiem współczesnym, z dniem codziennym. Starali się adresować swą wypowiedź poetycką do jak najszerszego kręgu odbiorców, toteż oprócz wierszy pisali szopki polityczne, teksty piosenek do kabaretów, wiersze satyryczne i felietony.

Wprowadzili do poezji konkretność obrazowania, opiewali optymistyczną radość życia, preferowali tematykę dnia codziennego, zwracając się do prostego człowieka, wprowadzili do poezji język potoczny. Twierdzili, że poeta to zwykły człowiek wciśnięty w tłum, a poezja jest polem do popisu dla wszystkich tematów.

Lata trzydzieste to koniec działalności Skamandra. Drogi przyjaciół rozeszły się, poróżniły ich między innymi poglądy polityczne.

AWANGARDA KRAKOWSKA - grupa zajmowała się nowatorską działalnością intelektualną, zwłaszcza artystyczną, głosiła m.in. konieczność zbliżenia poezji do cywilizacji technicznej. Ukształtowała się na początku lat dwudziestych. Poeci awangardy skupiali się wokół czasopisma „Zwrotnica”, które ukazywało się w Krakowie w dwóch seriach, w latach 1922-23 oraz 1926-27.

- Skład grupy: Tadeusz Peiper - teoretyk grupy; po powrocie z Hiszpanii wydał programowe książki o tytułach: Nowe usta i Tędy. Pozostali członkowie grupy: Julian Przyboś, Adam Ważyk, Jan Brzękowski i Jalu Kurek.

- Program Awangardy Krakowskiej to idea nowej sztuki. Główny temat poezji to 3M, czyli miasto, masa, maszyna. Główne założenia techniczne to praca nad językiem poetyckim (precz z watą słów!). Sens poezji tkwi w skrócie i sile metafory, w kondensacji znaczeń słowa. Metafora odpowiadała najlepiej ukształtowanym pod wpływem współczesnej cywilizacji sposobom odczuwania, umożliwiała osiągnięcie maksymalnej ekonomiczności wypowiedzi.

- Poeta nie jest kapłanem, nie jest beztroskim lekkoduchem. Jest natomiast poważnym rzemieślnikiem, osobowością roboczą, pracującą w materiale słowa.

- Według członków Awangardy Krakowskiej nowoczesna sztuka powinna brać udział w tworzeniu nowego modelu człowieka, nowych form życia, powinna uczestniczyć w nurcie przemian, a także likwidować przepaść, jaka wytworzyła się między osiągnięciami cywilizacji a nieumiejętnością psychicznego dostosowania się do nowych warunków.

Grupa przestała istnieć w latach trzydziestych, lecz nawiązywały do jej założeń inne ugrupowania poetyckie XX-lecia międzywojennego, których wspólna nazwa to Druga Awangarda. Najważniejsza wśród nich była Awangarda Lubelska.

AWANGARDA LUBELSKA (1927-1939)

- Najwybitniejszym przedstawicielem był Józef Czechowicz.

- Awangarda Lubelska nawiązuje do Awangardy Krakowskiej zamiłowaniem do metafory, przejmuje od niej zasadę poetyckich skrótów. Przywołuje też tradycyjne tematy (uczucia, wieś, krajobrazy).

- Założenia poezji Czechowicza:

a) poezja jest muzyką;
b) materiał poezji to skojarzenia, psychiczne wrażenia człowieka, sny;
c) poezja powinna głosić postulaty moralne;
d) tematyka wierszy powinna nawiązywać do tradycji.

FUTURYŚCI

Futuryzm (futurus - przyszłość) rozwinął się na zachodzie Europy i w Rosji przed I wojną światową. Przedstawiciel futuryzmu na zachodzie to Filippo Tommaso Marinetti, a w Rosji Włodzimierz Majakowski. W Polsce okres głównych wystąpień futurystów to lata 1918-1921. Futuryści byli pierwszym awangardowym kierunkiem w poezji. W Drugiej Rzeczypospolitej istniały dwa ośrodki futuryzmu:
I - Warszawa; przedstawiciele: Anatol Stern, Aleksander Wat.
II - Kraków; przedstawiciele: Stanisław Młodożeniec, Bruno Jasieński.

- Założenia grupy:

a) postulat dowolności form gramatycznych i ortograficznych (tytuł futurystycznej jednodniówki brzmi: Nuż w bżuhu );
b) świadoma prowokacja wobec tradycji i ustalonych autorytetów oraz norm;
c) fascynacja światem współczesnej techniki i cywilizacji (Dobra maszyna jest wzorem i szczytem dzieła sztuki przez doskonałe połączenie ekonomiczności, celowości i dynamiki);
d) wiersz - manifest futurystów to But w butonierce Bruno Jasieńskiego;
e) Polscy futuryści głosili słynne GGA (Gga gąsiora jest piękniejsze od śpiewu słowika); natomiast Marinetti głosił, iż Ryczący automobil jest piękniejszy od Nike z Samotraki;
f) futuryzm proponował zabawę poetycką słowem i dźwiękiem; odwrócenie się od przeszłości, spojrzenie w przyszłość.

INNE UGRUPOWANIA POETYCKIE

ŻAGARY - grupa działała w Wilnie w latach 1931-1934. Skład: Czesław Miłosz, Teodor Bujnicki, Aleksander Rymkiewicz, Jerzy Zagórski. Głosili katastrofizm (przeczucie zagłady świata i kresu istnienia ludzkiego). Poeci skupieni wokół czasopisma „Żagary” nawiązywali do romantyzmu i symbolizmu.

KWADRYGA - grupa 11 członków, m.in. Stanisław Dobrowolski, Konstanty Ildefons Gałczyński, Włodzimierz Słobodnik, Stanisław Ciesielczuk i Stefan Flukowski. W latach 1930-1931 wzorem Skamandra organizowali spotkania z publicznością i wydawali także czasopismo „Kwadryga”.