Inicjatywy polskiego oświecenia

1) Biblioteka im. Załuskich - 1747r. - jedna z pierwszych bibliotek publicznych w świecie, bogate zbiory liczące 400 tys. egzemplarzy w tym rękopisy staropolskie

2) Collegium Nobillum - 1740r. - elitarna szkoła dla chłopców z wyższych sfer; założona przez Stanisława Konarskiego; reformy : zniesienie kary chłosty, wprowadzenie nauk przyrodni- czych, język polski językiem wykładowym

3) Szkoła Rycerska - 1765/95r. - tzw. Korpus Kadetów; komendantem został książe Adam K. Czartoryski; szkoła przygotowywała nie tylko do służby wojskowej, ale dawała gruntowną i wszechstronną wiedzę oraz kształtowała postawy patriotyczne i moralne; kierowała się zbiorem nakazów - "Katechizmem kadeckim" autorstwa komendanta, a jej oficjalnym hymnem był wiersz Krasickiego "Święta miłości kochanej ojczyzny"; absolwenci: Julian Ursyn Niemcewicz, Kazimierz Kniaziewicz, Tadeusz Kościuszko

4) Komisja Edukacji Narodowej - 1773r. - pierwsze w świecie ministerstwo oświaty; reforma szkolnictwa - od szkół elementarnych(parafialnych) do wyższych - zezwolenie na naukę dziewcząt w szkołach, podporządkowanie szkół niższych akademiom : Głównej Szkole Koronnej w Krakowie i Głównej Szkole Litewskiej w Wilnie; główne hasło KEN-u : "Stworzyć naród przez wychowanie publiczne";

5)Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych -1775/94r. - zaopatrzenie szkół w podręczniki do nauczania w zreformowanej oświacie

6)Towarzystwo Przyjaciół Nauk - 1800/32r. - zalążek PAN-u

7)"Monitor" - 1765/85r. - pismo (2 x tygodniowo); "czasopismo moralne" wzorowane na angielskim "Spektatorze", inspirowane i wspierane finansowo przez króla stało się główną trybuną propagowania reform; wprowadzenie nowych form literackich : felietony, eseje, ar-tykuły, reportaże, listy do redakcji i odpowiedzi na listy - autorzy krytykują sarmackie zaco-fanie, postulują nowy wzór osobowy szlachcica oświeconego, biorą w obronę mieszczan i chłopów, piszą o problemach politycznych i gospodarczych Polski, walczą o tolerancję reli-gijną i o świecką edukację, propagują myśli i koncepcje zawarte w postulatach Locke'a, Woltera, Rousseau i "Encyklopedii"

8)"Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1770/77r. - magazyn literacki uczestników obiadów czwartkowych; za wzór stawiało osobę Jana Kochanowskiego;

9)obiady czwartkowe - gośćmi u Stanisława Augusta Poniatowskiego byli : A. Naruszewicz, I. Krasicki, S. Trembecki, F. Bohomolec; zasługi Poniatowskiego : mecenas sztuki i literatury, reformator

10)Teatr Narodowy - 1765r. - czasy świetności : W. Bogusławski ("Krakowiacy i Górale"), F. Bohomolec, F. Zabłocki ("Fircyk w zalotach"), J. U. Niemcewicz ("Powrót posła")

11)Sejm Czteroletni - 1788/91r. Konstytucja 3 Maja : zniesienie liberum veto, dziedziczność tronu, prawa dla mieszczan, opieka dla chłopów

12)nowe czasopisma powstałe w trakcie Sejmu Czteroletniego : "Gazeta Narodowa i Obca", "Gazeta Warszawska", "Pamiętnik Historyczno-Polityczny", "Magazyn Warszawski"