Jaką poezję zaproponowała Awangarda Krakowska Na przykładzie wierszy Juliana Przybosia.

AWANGARDA – nowatorska działalność intelektualna, zwłaszcza artystyczna; wojsk.: straż przednia. Ukształtowała się na początku lat dwudziestych. Poeci Awangardy Krakowskiej skupiali się wokół czasopisma „Zwrotnica”, które ukazywało się w Krakowie w dwóch seriach, w latach 1922–23 oraz 1926–27.

– Skład grupy: Tadeusz Peiper – teoretyk grupy; po powrocie z Hiszpanii wydał programowe książki o tytułach: Nowe usta i Tędy. Poeci skupieni wokół Tadeusza Peipera to: Julian Przyboś, Adam Ważyk, Jan Brzękowski i Jalu Kurek.

– Program Awangardy Krakowskiej to idea nowej sztuki. Główny temat poezji to 3M, czyli miasto, masa, maszyna. Główne założenia techniczne to praca nad językiem poetyckim (precz z watą słów!). Sens poezji tkwi w skrócie i sile metafory, w kondensacji znaczeń słowa. Metafora odpowiadała najlepiej ukształtowanym pod wpływem współczesnej cywilizacji sposobom odczuwania, umożliwiała osiągnięcie maksymalnej ekonomiczności wypowiedzi.

– Poeta nie jest kapłanem, nie jest beztroskim lekkoduchem. Jest natomiast poważnym rzemieślnikiem, osobowością roboczą, pracującą w materiale słowa.

– Według członków Awangardy Krakowskiej nowoczesna sztuka powinna brać udział w tworzeniu nowego modelu człowieka, nowych form życia, powinna uczestniczyć w nurcie przemian, a także likwidować przepaść, jaka wytworzyła się między osiągnięciami cywilizacji a nieumiejętnością psychicznego dostosowania się do nich.

Grupa przestała istnieć w latach trzydziestych, lecz nawiązywały do jej założeń inne ugrupowania poetyckie dwudziestolecia międzywojennego, których wspólna nazwa to Druga Awangarda. Najważniejsza wśród nich była Awangarda Lubelska.

Julian Przyboś (1901–1970) był najwybitniejszym poetą Awangardy Krakowskiej. W pierwszych zbiorach wierszy (Śruby 1925, Oburącz 1926) widać ogromny wpływ teorii Tadeusza Peipera na świadomość artystyczną Przybosia, który w charakterystyczny sposób „przekładał” awangardową teorię mistrza na języki poetyckiej praktyki.

Poezja Przybosia jest intelektualna. Autor w pełni uświadamia sobie rolę poety, negując jednocześnie udział niekontrolowanego uczucia w tworzeniu wiersza. Jest to także poezja retoryczna, gdyż ciągle podkreśla znaczenie słowa i zdania poetyckiego. Konstruktywizm w twórczości Juliana Przybosia polega na dążeniu do tworzenia obrazowych konstrukcji zdeterminowanych wolą poety oraz na stwarzaniu świata doskonalszego niż prawdziwy. Kreacjonizm w poezji tego autora bierze się z przekonania, że poeta stwarza świat na nowo w materiale językowym. Doskonałym przykładem jest wiersz Notre–Dame z tomu Równanie serca (1938). Katedra ukazana jest w ruchu (dynamizacja), powstaje na oczach czytelnika. W wierszu tym odnajdujemy wiele typowych dla Przybosia oryginalnych metafor, zaskakujących trafnością i konkretnością obrazowania. Tak więc w swojej dojrzałej twórczości (tomy wierszy Z ponad 1930, W głąb las 1932, Równanie serca 1938), mimo że poeta poszedł własną drogą poetycką, w mistrzowski sposób realizował założenia poezji awangardowej.

Zgodnie z teorią Tadeusza Peipera podstawową jednostką wiersza jest zdanie zawierające wielokrotną (spiętrzoną) metaforę. W swoich wierszach Przyboś stosował ową teorię, a także często kojarzył w ramach jednej konstrukcji metaforycznej różne zakresy znaczeniowe tych samych pojęć. W wierszu Z Tatr (z tomu Równanie serca) zamarła jest nie tylko Turnia, ale i taterniczka, która poniosła śmierć, oraz „milcząca” przyroda tatrzańska – niemy świadek tragedii, a także bohater wiersza, nie mogące się z tą tragedią pogodzić. Obraz Tatr w tym wierszu jest niezwykle dynamiczny i plastyczny, ukazywany w ruchu, wzbogacony o elementy akustyczne. W utworze tym zaobserwować można wszystkie typowe cechy techniki poetyckiej Przybosia, która swój początek wzięła z założeń Awangardy Krakowskiej. Są to: maksymalne zagęszczenie znaczeń (kondensacja; jeden wyraz może budzić kilka potrzebnych skojarzeń), nagromadzenie wielu oryginalnych metafor, dążenie do skrótowości. Przyboś często stosuje środek poetycki zwany elipsą, który sprzyja ekonomicznej dyscyplinie wiersza. Zastosowanie elipsy polega na opuszczeniu pewnych ogniw zdania, tak że zrozumiałe jest ono dopiero w kontekście.

Z kolei młodzieńcze wiersze Przybosia (tomy Śruby i Oburącz) wyrażają fascynację świadomym wysiłkiem twórczym oraz pracą, dzięki której opanowuje się nie uporządkowaną materię. Bohaterami wcześniejszej poezji Przybosia często są robotnicy i rzemieślnicy, pokonujący opór przedmiotów poprzez nadanie im zamierzonego kształtu (wiersz Cieśle z tomu Śruby). Według Przybosia poeci, podobnie jak rzemieślnicy, kształtują słowo poetyckie, co zgodne jest z założeniami Awangardy Krakowskiej.

Charakterystyczna dla wczesnych wierszy Przybosia jest fascynacja techniką, która uwidacznia się w specyficznym słownictwie zaczerpniętym z dziedziny fizyki i geometrii. We wczesnej poezji Przybosia apoteoza pracy oraz przekonanie, iż wiersz musi być świadomą konstrukcją, wysiłkiem artysty–rzemieślnika, łączy się z fascynacją rozwojem cywilizacji oraz realizacją hasła 3M. Przedmiotem dokładnej obserwacji oraz podziwu poety jest miasto. W wielu wierszach Przyboś antropomorfizuje miasto (nabiera ono cech ludzkich, rodzi się, podobnie jak człowiek, w bólu i trudzie). W poezji Przybosia miasto jest uwidocznieniem triumfu ludzkiej myśli (wiersz Dachy z tomu Śruby).

Rozważania o twórczości Przybosia można zakończyć wspomnieniem wiersza Rozrachunek z tomu Miejsce na ziemi. Jest to rozrachunek poety z samym sobą oraz własnym życiem. Wybranie drogi życiowej nie było łatwe, jednakże Przyboś zdecydował się na bycie poetą, czyli na zawsze bezdomnym właścicielem marzeń.