Koncepcja poety i poezji w utworach romantycznych

Poeta to ktoś nieprzeciętny, wieszcz, który stoi ponad tłumem. Posiada dar poetycki, natchnienie od Boga. Poeta miał być duchowym przywódcą narodu, ideologiem, który potrafi poruszyć zbiorowość. Twórca to, według romantyków, geniusz (Konrad z III cz. "Dziadów", który odgrywał określoną rolę społeczną - był zaangażowany w rewolucyjną działalność, a jego poezja miała spełniać funkcję oręża w walce o określone ideały. Poezja traktowana była jako absolut. Tworzenie poezji to dar. Miała ona odzwierciedlać wielkość autora i dwoistość świata, w jego materialnym i duchowym wymiarze. Poezja miała wyrażać tajemniczość istnienia i natury, odkrywać tę tajemniczość i nazywać to, co do tej pory było nie nazwane. Nawoływała do podjęcia walki z ciemiężycielami narodów, wpływała na poczucie świadomości narodowej. Poeta miał być przywódcą duchowym narodu, wieszczem, drogowskazem. Poeta to postać wyjątkowa, obdarzona przez Boga przymiotami. Bardzo często poeta jest bohaterem. Bohater romantyczny to człowiek przeżywający tragiczny konflikt, spowodowany rozbieżnością między wyznawanymi ideałami a rzeczywistością, człowiek skłócony ze światem i społeczeństwem, w którym żyje, buntujący się przeciw istniejącym normom społecznym, kulturalnym i obyczajowym. Bohater romantyczny to indywidualista i człowiek o niezmiernie bogatym życiu wewnętrznym, pełen sprzeczności, rozterek i wahań. Jedną ze stałych cech bohatera romantycznego było także przeżywanie wielkiej romantycznej miłości, która stawała się wielką namiętnością, była też dowodem - wyznawanej przez romantyków - dominacji uczuć nad rozumem. Miłość romantyczna jest najczęściej nieszczęśliwa i prowadzi bohatera do samobójczej śmierci.

Romantycy stworzyli też nową koncepcję poezji i poety - wieszcz i geniusz - wprowadzoną przez niemieckich teoretyków romantyzmu. Poeta w ich ujęciu stawał się najwyższym prawodawcą i prorokiem, wysłannikiem Boga. Literatura danego narodu miała przedstawiać jego dawne i teraźniejsze dzieje, sławić bohaterów, w razie potrzeby podtrzymywać na duchu i zagrzewać do walki z wrogiem. W polskiej literaturze romantycznej, podobnie jak i w literaturze innych krajów europejskich, znajdujących się w niewoli, głównym tematem staje się zagadnienie walki narodowowyzwoleńczej. Bohaterowie całe swe działania podporządkowują idei odzyskania niepodległości i kiedy trzeba składają życie w ofierze, tworząc w ten sposób wzorce do naśladowania. Mickiewicz nadaje Wajdelocie (w "Konradzie Wallenrodzie") rolę pieśniarza ludowego, co ma tu oczywiście ważną wymowę: to pieśń ludowa, poezja narodowa jest siłą, która zmusza Konrada do pozostania przy obranej drodze. Taki sens ma m.in. Pieśń Wajdeloty, w której mówi on o roli i znaczeniu pieśni gminnej w życiu narodu będącego w niebezpieczeństwie albo w niewoli. Pieśń gminna (poezja) jest zatem skarbnicą historii, bo w niej dawne wieki łączą się z "młodszymi laty".