Konflikty polsko-szwedzkie w XVII wieku

W Polsce narastał konflikt pomiędzy Zygmuntem III Wazą a szlachtą. Król pragnął zreformować kraj wprowadzając monarchię dziedziczną i wzmacniając władzę królewską. Temu wszystkiemu towarzyszyła polityka wyznaniowa faworyzująca katolików, co doprowadziło do zmniejszenia się liczby protestanckich senatorów, nieuznawanie uchwał konfederacji warszawskiej oraz naciski na prawosławnych aby zatwierdzili postanowienia unii brzeskiej (1595/6), uznające papieża za zwierzchnika kościoła greckokatolickiego 

1592 - umiera Jan III; Zygmunt staje się tytularnym królem Szwecji ale władzę w jego imieniu obejmuje rada senatorów pod przewodnictwem jego wuja Karola, księcia Sudermanii. Stopniowo szlachta szwedzka zaczyna okazywać coraz większą niechęć do Wazów polskich z racji ich ortodoksyjnej katolickości, nie chcieli się zgodzić na oddanie Rzeplitej północnej Estonii a także zawiedli się w przewidywaniu, że zasiadanie na 2 tronach jednocześnie osłabi władzę królewską Wazów

1598 - wyprawa na Szwecję, klęska wojsk Zygmunta III Wazy; rozpoczęcie wojny o tzw. Dominium Maris Baltici; Karol Sudermański zostaje obwołany królem Szwecji

1601 - bitwa pod Kokenhausen, zatrzymanie Szwedów na linii Dźwiny

1604/jesień - Dymitr w asyście nadwornych wojsk magnackich (Mniszkowie i Wiśniowieccy) przekracza granicę polsko-rosyjską

1605 - bitwa pod Kircholmem, zwycięstwo wojsk polskich pod wodzą Jana Karola Chodkiewicza

1610/lipiec - bitwa pod Kłuszynem gdzie Stanisław Żółkiewski pobił połączone wojska rosyjskie i szwedzkie.

1617-20 - wojna ze Szwecją; Polska traci cześć Inflant

1626 - najazd szwedzki na Prusy Książęce, okupacja Prus Królewskich z ujściem Wisły; blokada Gdańska

1627 - zwycięstwo w bitwie morskiej pod Oliwą

1629 - wygrana pod Trzcianą, klęska pod Górznem

1629/wrzesień - pokój w Altmarku; Szwecja zatrzymywała Prusy z portami (oprócz Pucka, Gdańska i Królewca) oraz tereny w Inflantach na północ od Dźwiny. Ponadto Szwecja otrzymała prawo pobierania ceł z handlu polskiego

1632 - śmierć Zygmunta III Wazy. Królem zostaje obrany jego syn, Władysława IV Waza. Nie udały się próby stworzenia lobby pro królewskiego (ci, którzy otrzymali Order Niepokalanego Poczęcia NMP) ani zwiększenia dochodów skarbu. Szlachta nie chciała mieszać się w wojnę 30 letnią chociaż przywódca stronnictwa protestanckiego, książę brzeski Jan Krystian proponował oddanie zwierzchnictwa nad Śląskiem Polsce. Podobną ofertę wysunęła koalicja pro habsburska.

1635/12 września - pokój ze Szwedami w Sztumskiej Wsi, przyznający Polsce prawo do Prus ale zostawiające Inflanty w rękach szwedzkich

1637 - małżeństwo z córką Ferdynanda Habsburga, Cecylia Renatą, sojusz z Habsburgami przeciwko Szwecji

1641 - pozbawiony poparcia cesarza hołd Polsce składa Fryderyk Wilhelm, ostatni hołd Polsce księcia Prus w dziejach. Sojusz z Habsburgami nie przynosi oczekiwanych skutków

1648/maj - umiera Władysław IV Waza; królem zostaje Jan Kazimierz

1655/lato - atak szwedzki na Wielkopolskę; powody:

• chęć opanowania żyznych ziem
• opanowanie komór celnych nad Bałtykiem
• słabość Polski ukazana podczas wojen z Chmielnickim
• namowy Hieronima Radziejowskiego, zdrajcy, magnata, który uciekł do Szwecji po zatargu z królem

1655/lipiec - kapitulacja pospolitego ruszenia Wielkopolski pod Ujściem będąca wynikiem zdrady magnaterii z Krzysztofem Opalińskim na czele.

1655/sierpień - Radziwiłłowie poddają w Kiejdanach Litwę Karolowi Gustawowi

1655/wrzesień-październik - upadek Warszawy i Krakowa; magnateria i wojsko kapituluje; Jan Kazimierz ucieka na Śląsk

1655/jesień - wybuch powstania antyszwedzkiego

1655/grudzień -konfederacja tyszowiecka; oblężenie Jasnej Góry

1656/styczeń - powrót króla; udział w walkach chłopów zachęconych pro-chłopską wymową tzw. „ślubów lwowskich" (1 kwiecień 1656)

1656/czerwiec - odbicie Warszawy

1656/28-30 lipca - przegrana przez Polaków bitwa pod Warszawą z wojskami szwedzko-brandenburskimi

I próba rozbioru Rzeczypospolitej:

1556/grudzień - traktat w Radnot. Karol Gustaw oddawał Elektorowi Fryderykowi Wilhelmowi Warmię, Prusy i Wielkopolskę. W podziale miał też uczestniczyć też książę Siedmiogrodzki Jerzy II Rakoczy. Istniał też inny projekt, w którym  mieli wziąć udział także Radziwiłł i Chmielnicki. Polska znalazła sojuszników w Danii i Rosji. Rozbiorowi opierała się Austria i Turcja. Ostatecznie z koalicji wycofał się Elektor Fryderyk August w zamian za zrzeczenie się przez Polskę zwierzchności nad Prusami Książęcymi u oddanie mu w lenno księstw Lęborka i Bytowa. Jerzy Lubomirski pustoszy Siedmiogród. Do Danii udaje się Czarniecki z korpusem polskim. Szwedzi wycofują się z Polski, Rakoczy kapituluje a Karol Gustaw nagle umiera

1660/3 maj - traktat w Oliwie. Jan Kazimierz zrzekał się praw do korony szwedzkiej. W zamian za to Szwecja rezygnowała z jakichkolwiek nabytków terytorialnych względem Polski. W Inflantach powrócono do granicy na Dźwinie, na północ Szwecja a na południe Polska..

1665 - wybuch rokoszu Lubomirskiego

1667 - śmierć Ludwiki Marii, żony Jana Kazimierza

1668 - abdykacja Jana Kazimierza
1669 - królem został Michał Korybut Wiśniowiecki

W tym czasie nastąpił zwrot w polityce zagranicznej Polski. Jan III Sobieski związał się z Francją (tajny pakt w Jaworowie 1675), tradycyjną sojuszniczką Wielkiej Porty. Pokój z Turcją oraz Szwecją miał umożliwić nieskrępowaną wojnę z Prusami Książęcymi.

1677 - traktat polsko-szwedzki w Gdańsku

Plany te były zwalczane rękami hojnie opłacanych przez Brandenburgię i Prusy magnatów oraz papiestwo i co za tym idzie powiązany z nim kler polski. Szlachta nie widziała nad Bałtykiem żadnych możliwych zysków a Turcja, mimo nacisków Francji, nie chciała zwrócić zagarniętych terenów. W tej sytuacji Sobieski musiał rozpocząć wojny z  Turcją.