Kultura średniowiecznej Europy

Kultura średniowiecza dzieli się na 2 okresy:

- Okres romański

W okresie tym zachodzą wielkie zmiany w kulturze i sztuce - chrześcijański Zachód powoli wychodził z okresu barbaryzacji spowodowanej upadkiem Cesarstwa Rzymskiego i najazdami germańskimi. Pierwszym okresem ożywienia był tzw. Renesans karoliński
Były to czasy ożywienia kulturalnego spowodowanego działaniami cesarza Karola Wielkiego. Zaczął on od reformy ( a raczej odbudowy) szkolnictwa. Podejmując ją zwrócił się o pomoc do najbardziej oświeconych ośrodków ówczesnej Europy łacińskiej: klasztorów Irlandii. W obrębie swego imperium Karol przeprowadził reformę nauczania w szkołach klasztornych, a następnie polecił biskupom organizować szkoły katedralne w stolicach diecezji. Do zreformowanych (wg programu tzw. 7 sztuk wyzwolonych - gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka) szkół mogli uczęszczać nie tylko kandydaci na duchownych ale i ludzie świeccy.
Za panowania Karola nastąpił rozwój dziejopisarstwa - spisywano roczniki, a wybitny historyk Einhard napisał biografię cesarza, będącą wzorem dla późniejszych prac tego typu. Równolegle z odrodzeniem piśmiennictwa rozwijała się sztuka, która nawiązywała do tradycji antycznych, lecz jednocześnie dążyła do stworzenia swego własnego programu. Najważniejszą dziedziną sztuki była architektura sakralna i świecka, głównym zabytkiem architektury karolińskiej (która nosiła już w sobie zarodki stylu romańskiego) jest kaplica pałacowa w Akwizgranie.

XI wiek

Po okresie zastoju kulturalnego po rozpadzie monarchii karolińskiej w 2 poł. IX wieku oraz X wieku, kolejnym okresem ożywienia był wiek XI. Wyraźne są zmiany światopoglądowe - dążność do wyzwolenia się ówczesnych ludzi z panującego dotąd bezapelacyjnie partykularyzmu, która znalazła wyraz w pielgrzymkach religijnych oraz przedsięwzięciach militarnych (krucjaty).
Na przełomie XI i XII wieku nastąpił wielki rozwój szkolnictwa - powstały szkoły, które możemy nazwać "preuniwersyteckimi" (najsłynniejsze w Oksfordzie, Paryżu, Chartres, Bolonii), rozpoczął sie rozwój nauki prawa i filozofii. Wśród filozofów tego okresu należy wyróżnić Abelarda (1079 - 1142) oraz Bernarda z Clairvaux (1091 - 1153).
Rozwijało się także piśmiennictwo - poezja religijna oraz eposy rycerskie (pierwszy z nich to słynna "Pieśń o Rolandzie").
Najważniejszą jednak dziedziną sztuki jednak nadal była architektura. Powiększenie potencjału gospodarczego krajów Europy Zachodniej odbiło się w sposób bezpośredni na ich budownictwie. Umożliwiło to podjęcie na przełomie X i XI wieku wielkich inwestycji budowlanych, których śladem są przede wszystkim zachowane do dziś świątynie. W oparciu o tradycje rzymskie,a pod wpływem sztuki wschodniej (przenikającej z obszaru Hiszpanii) powstał wówczas w południowej Francji nowy styl, nazwany później romańskim.
Budowle wzniesione w tym stylu cechują się: masywnymi sklepieniami kolebkowymi i krzyzowymi, grubymi murami, niewielkimi otworami okiennymi i drzwiowymi, mrocznymi wnętrzami. Jako elementy dekoracyjne stosowano rzeźby (jeszcze nieporadna), płaskorzeźby i malowidła ścienne oraz witraże.

- Okres gotycki
XIII wiek

Ten wiek to kolejny okres burzliwego rozwoju kultury średniowiecznej. Powstały szkoły wyższe - uniwersytety: najstarsze uczelnie tego typu tworzyły się samorzutnie, w Paryżu ze specjalizacją w dziedzinie sztuk wyzwolonych i teologii, w Bolonii w zakresie prawa, w Salerno w zakresie medycyny. Wykładowcy i studenci tworzyli własną korporację (to właśnie stąd pochodzi nazwa uniwersytet - "universitas"). Uniwersytety otrzymywały przywileje papieskie i monarsze. Miały prawo wyboru swych władz, własne sądownictwo, prawo nadawania stopni naukowych. Do najważniejszych uniwersytetów należały: Cambridge (1209), Oksford (1214), Padwa (1222) i paryska Sorbona (1253).
XIII wiek to okres największego rozkwitu średniowiecznej filozofii - scholastyki. Decydujące znaczenie miało zapoznanie się uczonych Europy łacińskiej z pismami Arystotelesa za pośrednictwem filozofów arabskich (Awicenna, Awerroes i inni). Wykształciły się kierunki i systemy filozoficzne - najbardziej tradycyjny nurt nawiązywał do koncepcji św. Augustyna (ten z kolei stworzył swój system w oparciu o filozofię platońską); inny wzorował się na arabskim Awerroesie (ten miał wiele wspólnego panteizmem i tradycją Plotyna); wreszcie najbardziej wpływowy stał się z czasem tomizm - kierunek stworzony przez dominikanów Alberta Wielkiego (zm. 1280) i Tomasza z Akwinu (1225 - 1274). Ten ostatni był chrześcijańską formą interpretacji dorobku arystotelizmu, wzbogaconego o liczne nowe elementy.
Niewątpliwy postęp, który zaznaczył się w innych dziedzinach życia nie ominął budownictwa. W końcu XII wieku zastosowano w nim pewne innowacje konstrukcyjne, które przed architektami otworzyły szerokie możliwości twórcze, a uprawianej przez nich sztuce nadały cechy nowego stylu, nazwanego z czasem gotyckim.
Z innowacji tych wysuwają się na czoło dwie - pierwsza polegała na stworzeniu nowego, tzw. gotyckiego (żebrowego) sklepienia, druga - na zastosowaniu łuku ostrego (zastąpił on romański łuk o kształcie zbliżonym do półokręgu). Zastosowanie obu wynalazków pozwoliło architektom na znaczne podwyższenie budowli i częściowe zastąpienie ścian przez powiększone do wielkich rozmiarów okna. Nadawało to budowlom gotyckim wrażenie nie spotykanej dotąd lekkości.
W sztukach plastycznych również odnotowano postęp. Dotyczy to głównie rzeźby, która z elementu czysto dekoracyjnego stała się samodzielnym dziełem sztuki. Przestała być niedolnym kopiowaniem w kamieniu malarstwa i zaczęła w realistyczny sposób odtwarzać modele wzięte z życia. W malarstwie uderza coraz śmielsze operowanie żywymi barwami, lecz jeszcze większe wrażenie robią wspaniałe gotyckie witraże.

XIV wiek

W tym okresie pojawiają się już nowe elementy w kulturze średniowiecznej, elementy które zaczną dominować w kulturze odrodzenia. I tak w filozofii typowo średniowieczna doktryna, jaką był tomizm została wyparta przez scholastyczny sceptycyzm, którego najwybitniejszym przedstawicielem był Wilhelm Ockham (zm. 1347). Doktryna ta swym krytycznym podejściem do rozumowego udowadniania prawd wiary ułatwi myślicielom renesansu zniszczenie średniowiecznej scholastyki.
Renesansowe elementy można dostrzec także w literaturze - tworzyli tacy poeci jak Dante Alighieri (1265 - 1321), autor "Boskiej Komedii" czy Francesco Petrarca (1304 - 1374), autor typowo renesansowych już sonetów. Sekundował im już piszący po włosku Boccacio, autor "Dekamerona".
Rosło zainteresowanie sztuką i kulturą antyczną. Rozwój dotknął także sztuki plastyczne - w malarstwie zerwano z formalizmem oraz rutyną poprzednich stuleci i zbliżył artystę do natury. Wielkim rzeźbiarzem i malarzem epoki był Giotto (1266 - 1334). W architekturze panujący dotąd styl gotycki zaczął ulegać wpływom antyku dopiero w ciągu XV w., otwierając drogę stylowi renesansowemu. Oprócz ośrodka włoskiego sztuka rozwijała się również w regionie burgundzko - flamandzkim.