Manifesty i programy epoki.

Zenon Przesmycki-Miriam w artykule "Maurycy Maeterlinck i jego stanowisko we współ-czesnej poezji belgijskiej" zarzucał filozofii pozytywistycznej minimalizm poznawczy i rezy-gnację z określania miejsca człowieka w naturze. Sztuka "wielka", nieśmiertelna powinna być symboliczna i odkrywać świat poprzez intuicję - być "sztuką dla sztuki", "wyzwoloną".

Stanisław Przybyszewski w wyznaniu wiary "Confiteor" uważał, iż sztuka nie ma celu, po-nieważ jest celem sama w sobie. Sztuka "wyzwolona" jest odbiciem absolutu - dążeń człowie-ka. Ma ona być "religią ubogich", artysta zaś - jej kapłanem.

"Młoda Polska" Artura Górskiego mówił o potrzebie sięgnięcia do ideałów romantyzmu. Literatura winna kontynuować ideę irredenty. Sztuka narodu nie mogła być "wyzwolona", gdyż musiała służyć Polakom.

Ludwik Krzywicki w artykule "O sztuce i nie-sztuce" podkreślał zależności sztuki od życia społecznego, procesów ekonomicznych. Był zwolennikiem ukazywania problemów egzysten-cjonalnych w realiach życia. Krytykował estetyzm modernistyczny, który prowadził do efek-ciarstwa oraz tendencyjność.

"Najnowsze prądy w poezji naszej" Piotra Chmielowskiego wykazywały zainteresowanie oświeceniem, filozofią Hipolita Taine'a. Sztuka powinna przeciwstawiać się idealizmowi, ukazywać obserwacje psychologiczne.

Artykuł "Forpoczty" ("straż przednia") autorstwa Wacława Nałkowskiego, Marii Komor-nickiej i Cezarego Jellenty dzieli jednostki na typy: nerwowy, zdolny do ewolucji oraz zwie-rzęcy, oporny na nowe idee. Nerwowców charakteryzuje walka z zastojem społecznym.