Myśliciele oświeceniowi

Franciszek Maria Aronet (Wolter) - wypowiedział się w formie literackiej - "Kandyd". Głosił w swych utworach kult rozumu ukształtowanego empirycznie. Przyjmował postawę krytycyzmu i sceptycyzmu, był krytykiem tego nurtu oświecenia, który miał charakter optymistyczny. Był wrogiem chrześcijaństwa, traktował go jako przeciwnika prawdy i postępu - człowiek myślący o rzeczywistości pośmiertnej nie ma czasu na pracę nad doskonaleniem świata. Wolter przeciwstawiał rozum objawieniu, przyrodę rzeczywistości nadprzyrodzonej, dobro ludzkości celom religijnym. Wyznawał Boga Mądrości, czy też Intelektu. Wielu myślicieli traktuje Woltera jako patrona intelektualnego satanizmu.

Denis Diderot - najistotniejsze miejsce w świecie zajmuje natura. Przyroda to jedyne dobro i rzeczywistość. Z przyrody winien czerpać człowiek wzorce życia, powinien ją badać i ukazywać w sztuce. To właśnie z przyrody wywodzą się prawo wolności i równości.

Jan Jakub Rousseau - twórca sentymentalizmu. Podstawowym dylematem filozoficznym jest problem antynomii natury i cywilizacji. Wyrażał pogląd, iż nauka, sztuka i cywilizacja nie czynią ludzi szczęśliwymi, a stanowią źródło cierpienia. Pochwalał naturę pojmowaną jako stan pierwotny. Wszystko jest dobre, gdy wychodzi z rąk Stwórcy, wszystko paczy się w rękach człowieka. Przeciwstawiał uczucie rozumowi, cenił emocjonalną stronę człowieka. Najwyższym prawem jest równość, negował państwo jako twór sprzeczny z istotą równości, ale był zwolennikiem republikanizmu i demokracji. Stworzył koncepcję pedagogiczną - sumienie człowieka uczy co jest dobre i słuszne. Niepotrzebne jest zatem wychowanie - należy stworzyć warunki swobodnego rozwoju predyspozycji psychicznych i moralnych ucznia.