NATO - Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego

Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, w skrócie NATO, potocznie Pakt Północnoatlantycki, organizacja polityczno-wojskowa powstała w wyniku podpisania 4 kwietnia 1949 roku Traktatu Północnoatlantyckiego przez 10 krajów europejskich: państw-członków Unii Zachodniej (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania) wraz z pięcioma dodatkowymi krajami (Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy) oraz USA i Kanadę. Początkowym celem istnienia organizacji, na mocy traktatu waszyngtońskiego, była obrona militarna przed atakiem ZSRR. 

Początki Sojuszu     

W latach 1945-1949, stojąc przed naglącą potrzebą odbudowy gospodarczej, państwa zachodnioeuropejskie i ich północnoamerykańscy sojusznicy z niepokojem obserwowali ekspansjonistyczną politykę i metody Związku Sowieckiego. Po wykonaniu przyjętych w latach wojny zobowiązań redukcji potencjałów obronnych i demobilizacji wojsk, zachodnie rządy z rosnącym niepokojem obserwowały coraz wyraźniejsze sygnały, że kierownictwo sowieckie zamierza zachować pełne stany swoich sił zbrojnych. Ponadto w świetle deklarowanych celów ideologicznych sowieckiej partii komunistycznej jasne było, że apele o poszanowanie Karty Narodów Zjednoczonych oraz międzynarodowych porozumień zawartych po zakończeniu wojny nie zapewnią suwerenności i niepodległości państw demokratycznych, stojących w obliczu zagrożenia agresją zewnętrzną lub wewnętrzną działalnością wywrotową. Obawy te potęgowało narzucenie niedemokratycznych form rządzenia, tłumienie opozycji, a także nieprzestrzeganie podstawowych praw człowieka i swobód obywatelskich w wielu państwach Europy Środkowej i Wschodniej, jak również w innych czêœciach œwiata.

W latach 1947-1949 nastąpiło wiele dramatycznych wydarzeń politycznych. Znalazły się wśród nich takie, które bezpośrednio zagroziły suwerenności Grecji, Norwegii, Turcji i innych państw zachodnioeuropejskich, czerwcowy przewrót w 1948 roku w Czechosłowacji, a także nielegalna blokada Berlina rozpoczęta w kwietniu tego samego roku. Podpisanie Traktatu Brukselskiego w marcu 1948 roku świadczyło o determinacji pięciu zachodnioeuropejskich państw: Belgii, Holandii, Francji, Luksemburga i Wielkiej Brytanii, chętnych do utworzenia wspólnego systemu obronnego oraz umocnienia wzajemnych wiêzów w sposób umożliwiający przeciwstawienie się ideologicznym, politycznym i wojskowym zagrożeniom ich bezpieczeństwa.

Kolejnym krokiem stały się negocjacje ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą w sprawie utworzenia jednolitego Sojuszu Północnoatlantyckiego opartego na gwarancjach bezpieczeństwa oraz wspólnych zobowiązań między Europą i Ameryką Północną. Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia i Włochy zostały zaproszone przez sygnatariuszy Traktatu Brukselskiego do udziału w tym procesie. Rokowania zakończyły się podpisaniem Traktatu Waszyngtońskiego w kwietniu w 1949 roku, powołującego do życia wspólny system bezpieczeństwa, oparty na partnerstwie między tymi dwunastoma państwami. W 1952 roku przystąpiły do Traktatu Grecja i Turcja. Republika Federalna Niemiec wstąpiła do Sojuszu w 1955 roku, w 1982 członkiem NATO została Hiszpania.

Sojusz Północnoatlantycki został więc utworzony na podstawie Traktatu zawartego między państwami członkowskimi, a każde z nich przystąpiło doń dobrowolnie po przeprowadzeniu debaty publicznej oraz stosownej ratyfikacyjnej procedury parlamentarnej. Traktat gwarantuje sygnatariuszom suwerenne prawa, jak również zobowiązania międzynarodowe zgodne z Kartą Narodów Zjednoczonych. Zobowiązuje on każde państwo członkowskie do dzielenia z sojusznikami zagrożeń i odpowiedzialności oraz korzyści płynących ze zbiorowego bezpieczeństwa, a także wymaga, aby każde z nich zobowiązało się do niewiązania się żadnym międzynarodowym porozumieniem, które stałoby w sprzeczności z Traktatem.

Od czasu utworzenia Sojuszu do dnia dzisiejszego upłynęło pół wieku. Niemal przez cały ten czas NATO zapewniało swym członkom bezpieczeństwo i środki natychmiastowej obrony. Dzisiaj jest to nadal podstawowe zadanie Sojuszu, ale jednocześnie przechodzi on głęboką transformację.

Czym jest nato?

         NATO jest sojuszem stawiającym sobie za cel zbiorową obronę swych członków jako podstawę zachowania pokoju i umocnienia bezpieczeństwa. W realizacji swoich zadań opiera się on na pogłębionych procesach koordynacji i planowania na szczeblu politycznym, jak również na polu obronności i spraw wojskowych. U podstaw Sojuszu stoi dziewiętnaście państw członkowskich, jednakże na wszystkich poziomach działań NATO, intensywna współpraca i partnerstwo są rozwijane również z wieloma innymi krajami.

Partnerstwo to przybiera różnorodną postać. Wobec dwudziestu siedmiu państw uczestniczący w programie Partnerstwa dla Pokoju jest ono oparte na uzgodnionym z nimi Dokumencie Ramowym oraz Indywidualnych Programach Partnerstwa. W odniesieniu do czterdziestu czterech krajów uczestniczących  w Radzie Partnerstwa Euroatlantyckiego, w skład których wchodzi także dziewiętnaście państw NATO, partnerstwo to opiera się na szerokim Planie Działań. Rosja i Ukraina, dwa kraje uczestniczące w Partnerstwie dla Pokoju oraz Radzie Partnerstwa Euroatlantyckiego, podpisały dwustronne dokumenty z Sojuszem. Współpraca z sześcioma państwami regionu śródziemnomorskiego, uczestniczącymi w Dialogu Śródziemnomorskim NATO, jest kształtowana zgodnie ze wspólnie zatwierdzonym programem współpracy.

Wewnętrzna struktura NATO odzwierciedla wzajemne związki pomiędzy cywilnymi i politycznymi aspektami współpracy oraz wspierającymi je strukturami wojskowymi. W dziedzinach takich jak: polityczne konsultacje, planowanie obronne, współpraca przemysłów obronnych, łączność, obrona powietrzna, wsparcie logistyczne dla sił zbrojnych, ustanowiono liczne komitety, których zadaniem jest planowanie oraz doradzanie stosownych działań Radzie Północnoatlantyckiej lub Komitetowi Planowania Obrony. Odbywają się także konsultacje w sprawach gospodarczych odnoszących się do kwestii bezpieczeństwa, takich jak: wydatki obronne, czy też konwersja przemysłów obronnych na produkcję cywilną. Każdy ze wspomnianych komitetów, mających tak szeroki zakres kompetencji, w znacznym stopniu opiera się w swej pracy na wysiłkach poszczególnych wydziałów Sekretariatu Międzynarodowego oraz Międzynarodowego Sztabu Wojskowego. Przygotowują one spotkania komitetów i wykorzystują ich tematykę na szczeblu roboczym, w oparciu o porozumienie osi¹gnięte pomiędzy państwami członkowskimi.

NATO stanowi także forum aktywnej współpracy swych państw członkowskich i partnerskich w strefach takich jak: planowanie cywilne w sytuacjach kryzysowych, usuwanie skutków katastrof naturalnych, a także przy konstruowaniu i realizacji programów naukowych w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego. Jakkolwiek na każdym państwie spoczywa odpowiedzialność za własne regulacje w sprawach dotyczących obrony cywilnej, współpraca w ramach NATO ma za zadanie doprowadzenie do sytuacji, w której zasoby Sojuszu w tej dziedzinie mogą zostać wykorzystane w sytuacjach kryzysowych. NATO odgrywa przeważnie w takich sytuacjach rolę koordynacyjną. Polega ona na szybkim określaniu potrzeb, a także zapewnianiu, iż prośby o pomoc wpływają do wskazanych uprzednio centrów reagowania kryzysowego, wyposażonych odpowiednio do sprostania takim sytuacjom. Ostatnim przykładem w tej dziedzinie są działania koordynujące podjęte przez NATO w 1997 roku celem wsparcia Departamentu Spraw Humanitarnych Organizacji Narodów Zjednoczonych w kierowaniu pomocy do regionów Europy Środkowej dotkniętych powodzią.

Sojusz prowadzi także szereg ważnych programów międzynarodowej wymiany w dziedzinie naukowej i ochrony środowiska będących przedmiotem zainteresowania Organizacji, i jej partnerów. Wspomniane programy stanowią wsparcie wysoko kwalifikowanych badań naukowych, są bodźcem dla rozwoju narodowej bazy naukowej i technologicznej. Sprzyjają także czynieniu oszczędności poprzez współpracę międzynarodową. Szereg przedsięwzięć w tej sferze jest poświęconych kwestiom ochrony środowiska związanym z problematyką obronności. problemy te nie zamykają się zazwyczaj w obrębie jednego państwa i dlatego ich zwalczanie wymaga aktywnej współpracy międzynarodowej.

Jakie znaczenie ma Traktat Północnoatlantycki?

Traktat Północnoatlantycki został podpisany w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 roku. Na jego podstawie powstał sojusz stworzony przez dziesięć europejskich i dwa północnoamerykańskie niepodległe państwa, które zobowiązały się do udzielania sobie nawzajem gwarancji bezpieczeństwa. Cztery dalsze kraje europejskie przystąpiły do Traktatu pomiędzy 1952 a 1982 rokiem.

Sam Traktat jest zadziwiająco prostym dokumentem. Rozpoczyna go krótka preambuła, wyjaśniająca, że Dokument został zawarty zgodnie z duchem Karty Narodów Zjednoczonych i w istocie bierze swą moc z jej postanowień. Pozostała część tekstu składa się zaledwie czternastu artykułów okreœlaj¹cych najwa¿niejsze zobowi¹zania sojuszników wobec siebie, jak równie¿ wobec Sojuszu jako ca³oœci.

Kilka artykułów wymaga szczególnej uwagi. Artykuł trzeci jest podstawą planowania zbiorowej obrony, zobowiązując państwa członkowskie do samodzielnego i wspólnego utrzymywania i rozwijania swych zasobów obronnych. Artykuł czwarty tworzy ramy konsultacji państw członkowskich w sytuacjach, gdy któreś z nich odczuwa zagrożenie swego bezpieczeństwa. To ten artykuł właśnie podkreśla podstawowe znaczenie procesu szerokich konsultacji, który ma miejsce w ramach Sojuszu i który wyjaśnia, dlaczego podejmuje on nowe misje umacniające bezpieczeństwo całego obszaru euroatlantyckiego.

Artykuł piąty potwierdza prawo do indywidualnej i zbiorowej samoobrony, zawarte w artykule 51 Karty Narodów Zjednoczonych. Stwierdza on, że państwa-sygnatariusze Traktatu Północnoatlantyckiego zgadzają się co do tego, iż atak zbrojny zwrócony przeciwko jednemu lub kilku z nich zostanie uznany za atak przeciwko wszystkim. Artykuł szósty określa zakres geograficzny stosowania artykułu piątego.

Artykuł dziewiąty tworzy Radę Północnoatlantycką jako jedyną oficjalną strukturę powołaną bezpośrednio na mocy Traktatu. Daje on jej prawo utworzenia "takich organów pomocniczych" jakie mogą okazać się konieczne dla realizacji celów Traktatu Waszyngtońskiego. Dzisiejsza struktura komitetów i agencji, które zostały następnie powołane przez Radę, wspieranych przez odpowiednie komponenty wojskowe i cywilne, tworzy to co nazywamy Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego.

Madryckie spotkanie Rady Północnoatlantyckiej na szczycie w lipcu 1997 roku zaowocowało zaproszeniem trzech państw - Czech, Polski i Węgier - do rozpoczęcia negocjacji prowadzących do ich członkostwa w Sojuszu. Przywódcy Sojuszu zaznaczyli jednocześnie, iż "drzwi do NATO pozostają otwarte" oraz, że oczekują w późniejszym terminie wystosowania podobnych zaproszeń w odniesieniu do kolejnych państw. Zabiegając o członkostwo w Sojuszu, kraje te otrzymują swego rodzaju polisę ubezpieczeniową na przyszłość. Mają one do tego pełne prawo. Tak jak w przypadku każdej innej polisy ubezpieczeniowej, muszą one być gotowe do opłacania składki. Jest to zobowiązanie, na które muszą być gotowe oraz zdolne do jego wypełnienia. Artykuł dziesiąty Traktatu Północnoatlantyckiego tworzy ku temu warunki, wskazując, że Sojusznicy "za jednomyślną zgodą mogą zaprosić do przystąpienia do niniejszego Traktatu każde inne państwo europejskie będące w stanie popierać zasady niniejszego Traktatu i przyczyniać się do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego".

W innych artykułach Traktatu każde państwo członkowskie czyni szczególne zobowiązania odnoszące się do bezpieczeństwa i obrony. Żadne z nich nie wpływa na ich prawa i obowiązki wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych. Każde państwo zobowiązuje się także, na różne sposoby, przyczyniać do rozwoju pokojowych i przyjaznych stosunków międzynarodowych, w tym poprzez "umacnianie swych wolnych instytucji", "spowodowanie lepszego zrozumienia zasad, na których te instytucje są oparte" oraz "pobudzanie warunków stabilizacji i dobrobytu". Traktat zawiera również zapis dotyczący wysiłków na rzecz eliminacji sporów w międzynarodowej polityce gospodarczej państw członkowskich oraz zachęty do rozwoju współpracy pomiędzy nimi w tej dziedzinie.

Traktat Północnoatlantycki gwarantuje bezpieczeństwo jego sygnatariuszy od 1949 roku. Wiele innych państw europejskich odnosi pośrednie korzyści z bezpieczeństwa tworzonego przez Sojusz. Po zakończeniu "zimnej wojny" oraz podziału Europy, Sojusz nie tylko zaprosił do członkostwa trzy nowe pañstwa, lecz także dokonał wewnętrznej adaptacji umożliwiającej innym krajom bliskie uczestnictwo w jego działaniach. Cała Europa odnosi dziś bezpośrednie korzyści ze zwiększonej stabilności oraz tworzonego przezeń wzajemnego zaufania.