Nowatorstwo poezji Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej

Język polski, Okres Międzywojenny

Jednym z głównych jego czynników jest "odpatetyzowanie" i "uzwyczajnienie" wiersza - zerwanie z nastrojowością według przepisu młodopolskiego. Źródłem lirycznym stają się wydarzenia dnia codziennego, powszednie realia, którym Pawlikowska potrafi nadać przekonującą rangę poetycką: "Czas jak to Czas, krawiec kulawy, z chińskim wąsem, suchotnik żwawy, coraz to inne skrawki przed oczy mi kładzie, spoczywające w ponurej szufladzie. Czarne, bure, zielone i wesołe w kratki, to zgrzebne, szare płótno, to znów atłas gładki.". Rezygnacja z fałszywej wzniosłości charakteryzuje również lirykę miłosną Pawlikowskiej. Ambicją poetki jest stworzyć nową zupełnie konwencję tego typu poezji. Nie wystarczał jej opis uczucia - zyskało ono bowiem rangę problemu psychologicznego i intelektualnego.

Pawlikowska to racjonalistka, widzi ona i umie przekazać ziemski i zmysłowy charakter swoich uczuć. Za dowód tych rygorów uznać wypadnie chociażby formę i styl wierszy, szczególnie zaś dla nowej konwencji reprezentatywnych "Pocałunków". Pawlikowska okazuje się mistrzynią poetyckiej miniatury, opartej na jednej i głównej metaforze - nie tylko odnowicielką gatunku (po Kochanowskim czy Morsztynie), ale w zasadzie jego twórczynią w nowoczesnej poezji polskiej.

Poprzez miniaturę, poprzez jej aforystyczny i zwięzły styl, potrafi ona przekazać różnorodny zestaw zainteresowań i uczuć. Rolę pierwszorzędną grywa w tym poetyckim epigramacie pointa. Utwór bywa na ogół obrazkiem, bardziej opisem sytuacji niż refleksją. Cały ciężar poznawczy spoczął przeto na poincie, zadziwiająco trafnej i zróżnicowanej, właściwie bardzo bliskiej dowcipowi. Konstrukcja dowcipu i konstrukcja dobrej metafory leżą bowiem obok siebie, nie tylko u Pawlikowskiej. Oto przykład pointy celowo prozaicznej:

    "Słońce stanęło w zenicie, oglądam się na przebytą drogę:
    to ma być moje życie?
    Patrzeć na to nie mogę!"
    ("Przebyta droga")

Kiedy indziej pointa uzyskuje walor tragiczny, patetyczny: "Uśmiechnięci, obojętni i zdrowi, krążycie spokojni w pobliżu, jak trawę żujące krowy, wkoło kogoś, co umiera na krzyżu." ("Krowy") Wreszcie obrazek-miniatura, która stanowi punkt wyjścia pointy refleksyjnej:

    "Morze jest dzisiaj smutne.
    Westchnienia się żalą przy brzegu porośniętym siwozłotą sierścią.
    Jak pierś wznosi się fala i ginie za falą.
    Morze wzdycha falami.
    Ziemia - moją piersią."
    ("Westchnienia")

Tego typu technika obdarzyła jednocześnie Pawlikowską możliwością dystansu i ironicznego spojrzenia:

    "Fotel i książki, i świeca z cieniem, i nagle w świecy
    jęk pełen skarg: To ćma płonie jasnym płomieniem jak sama Joanna d'Arc..."
    ("Ćma")

Była Pawlikowska równie doskonałą poetką natury. Ukazuje zresztą dwa jej oblicza, dwie wersje: ziemską i, powiedzielibyśmy dzisiaj, kosmiczną. Wersja pierwsza wyrażała się w próbach - leśmianowskiego nieco - zjednoczenia z przyrodą:

    "Przyrzekam wam miłość dozgonną, siwe dzwonki szaleju, błędna belladonno, sowo,
    nowiu, ropucho, puchaczu i hieno, tytoniu bladolicy.
    Ja, wiedźma bez ożoga.
    Kocham cię i do serca tulę, rodzino czarownicy, podejrzana, kochana..."
    ("Rodzina czarownicy")

Kosmiczny obraz natury to z kolei dowód rozczarowania sprawami ziemskimi, to koncepcja poetyckiej ucieczki od świata rzeczywistego:

    "Z naszej Ziemi, głośnej i jaskrawej, Gdzie nad miłość godniejsze są sprawy,
    Gdzie szaleństwa nie ma czym ugościć, Chcę się wydrzeć, by z sercem rozbitem
    I płonącym spaść aerolitem W twoje pola, w twoją mgłę namiętności..."
    ("Do Wenus")

      Wspomnieć należy tutaj również o wpływie tradycji polskiej poezji na lirykę Pawlikowskiej. Pod tym przecież wpływem powstały jedne z najpiękniejszych jej liryków: "Lenartowicz" (którym zachwycał się Żeromski) i "Najpiękniejsza zwrotka", rozpoczynająca się cytatem z "Ciszy morskiej" Mickiewicza. Te dwa teksty w sposób szczególnie dobitny ukazują, jak wielką wagę przywiązywała poetka do klasycznie wyważonego słowa, jak obce było jej poetyckiemu racjonalizmowi rozwichrzenie i wielosłowie wiersza. Dlatego zapewne zachwycał się nią zawsze Julian Przyboś, zdecydowany przeciwnik skamandryckiego "czyhania na Boga" i związanej z nim jakiejś swoistej nieodpowiedzialności poetyckiej.

      Liryka Pawlikowskiej wzbogacona została o jeden jeszcze szczegół niezwykle cenny: malarską wyobraźnię poetki. Z niej wywodzi się kolorystyka, zdecydowana i sugestywna, operująca kontrastowymi barwami, podporządkowana prawom malarskiego widzenia świata.

      Ta "malarskość" jest bardzo znamienna dla konstrukcji poetyckiej wyobraźni Pawlikowskiej i nietrudno ją połączyć z rodowym pochodzeniem poetki, córki Wojciecha Kossaka. Sięgnijmy więc po przykłady:

        "Pyszne lato, paw olbrzymi, stojący za parku kratą, roztoczywszy wachlarz
        ogona, który się czernią i fioletem dymi, spogląda wkoło oczyma płowymi,
        wzruszając złotą i błękitną rzęsą."
        ("Pyszne lato")

      Albo:

        "Jabłko z modrym konturem, kwadratowo krzywe, pociągnięte zielenią, którą
        kraplak plami, ma na policzku białe światełko, jak żywe, i jest jabłkiem
        przy jabłku, w jabłkach, pod jabłkami."
        ("Olejne jabłka")

Podobne tematy

Motywy mitologiczne i biblijne inspiracją dla twórców współczesnych.

-Jan Kochanowski "Czego chcesz od nas Panie" - motyw...

Dramat Sławomira Mrożka

Sławomir Mrożek (ur. 29 czerwca (błędna,...

Wielcy polskiego oświecenia: Leszczyński, Konarski, Staszic, Kołłątaj

KONARSKI Stanisław (1700-1773): Pijar, pedagog,...

Rodzaje i gatunki literackie w II poł. XVIII wieku...

Oświecenie w Polsce trwa od połowy XVII wieku do...

Kazimierz Wierzyński - arbiter elegantiarum liryki międzywojennej

Określenie arbiter elegantiarum wprowadził po raz...

Żródła: wikipedia.pl, teksty nadesłane

Serwis matura memento.pl jest serwisem społecznościowym, publikuje materiały nadesłane przez internautów i nie odpowiada za treść umieszczanych tekstów oraz komentarzy. Serwis matura memento.pl dokłada wszelkich starań, aby weryfikować nadsyłane materiały oraz dbać o ich zgodność z polskim prawem.
  

Ebooki edukacyjne

Dobre wypracowania
Jak samodzielnie pisać wypracowania i otrzymywać z nich wysokie oceny bez większego wysiłku?

Jak zdać egzamin?
Poznaj metody i sztuczki, aby bezstresowo i zawsze pozytywnie zdać każdy egzamin!

Techniki pamięciowe dla każdego
Jak wykorzystać moc swojego umysłu poprzez efektywne techniki pamięciowe i zapamiętać wszystko czego potrzebujesz?

Szybka nauka języków obcych
Jak szybko i skutecznie uczyć się języków obcych, wykorzystując możliwości własnego umysłu?

Szybka nauka
93 specjalne ćwiczenia, dzięki którym nauka nie będzie sprawiać Ci problemów