Nurty literackie baroku

Literatura barokowa zerwała z klarownością odrodzenia. Zaczęła operować nowymi środkami wyrazu: paradoksem, kontrastem, absurdem, anaforą i inwersją. Szokowała czytelnika opisami brzydoty i cierpienia. W literaturze barokowej ścierały się różne koncepcje, czasem sprzeczne, apoteoza ekstazy religijnej z libertynizmem, średniowieczny alegoryzm z ozdobnym, przesyconym metaforami językiem. Typowymi motywami literatury baroku były Szatan, śmierć, Bóg, piekło. Rozwinął się epos, powieść, komedia, tragikomedia i tragedia. Powstały wielkie dzieła epoki: Hamlet Szekspira (1600, premiera w 1602), Don Kichot Cervantesa (1615), Cyd Corneille'a (1636) Świętoszek Moliera (1664), Raj utracony Miltona (1600). We Włoszech rozwinął się marinizm, nazwany tak na cześć poety Giambattisto Marino, prekursora poezji dworskiej, posługującej się konceptem i kontrastem, kładącym nacisk na formę i stylistykę utworu (konceptyzm). W Hiszpanii rozpowszechnił się gongoryzm - od nazwiska poety Luisa de Góngory, hiszpańska odmiana marinizmu, znacznie trudniejsza w odbiorze, oraz mistycyzm. Dramat reprezentował Lope de Vega. We Francji, w tym samym niemal okresie, rozwijał się już klasycyzm, który szybko wyparł barok.  

Marinizm  - styl poetycki stosowany często w literaturze barokowej. Charakteryzowała go efektowna forma utworu, nadużywanie metafor oraz różnorodne chwyty stylistyczne, takie jak: aliteracje, anafory, paradoksy, inwersje, parentezy, hiperbole i tym podobne, by osiągnąć pożądany efekt. Nazwa pochodzi od nazwiska twórcy - Giambattista Marino. ; arianizm to inaczej kwiecisty barok; odrzucał renesansową harmonię między treścią a formą i kładł nacisk na formę; lubował się w olśniewających konceptach, wymyślnych epitetach i metaforach; stosowano następujące środki artystyczne:

• inwersję czyli szyk przestawny;
• paradoks - twierdzenie lub rozumowanie sprzeczne z przyjętym ujęte w błyskotliwą wypowiedź;
• alegoria - obrazowe przedstawienie pojęć oderwanych;
• anafora - rodzaj powtórzenia polegający na rozpoczynaniu kolejnych zdań i wersów od tych samych wyrazów;
• gradacja - (stopniowanie) figura będąca odmianą wyliczenia, polegająca na nagromadzeniu określeń, pojęć lub obrazów i uszeregowaniu ich wg. stopnia nasilenia lub osłabienia jakiejś cechy;
• hiperbola - przesadnia; metafora polegająca na wyolbrzymieniu i przesadnym uwypukleniu pewnych cech;
• antyteza - przeciwstawienie; zestawienie pojęć i sądów społecznych lub kontrastowych;
• koncept - wyszukane, niezwykłe i zaskakujące pomysły kompozycyjne, obrazowe lub słowne;
• oksymoron - związek frazeologiczny obejmujący dwa przeciwstawne znaczeniowo wyrazy;
• parafraza - omówienie; zastępowanie zwykłych określeń i nazw równoważnikami znaczeniowymi;
• pointa - nieoczekiwane i zaskakujące zakończenie;

Literatura barokowa w Polsce to przede wszystkim znakomite naśladownictwo Mariniego (Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski), poezja ziemiańska w wydaniu Szymonowica i Morsztyna. Epikę sarmacką reprezentowali: Jan Chryzostom Pasek (Pamiętniki) i Wacław Potocki (Nierządem Polska stoi). W mieście zaczęła się rozwijać nowa forma literatury: literatura plebejska (Jan z Kijan). Poezję metafizyczną, skupioną wokół filozoficznych rozważań nad bytem, czasem i przemijaniem, reprezentowali: Mikołaj Sęp Szarzyński, Daniel Naborowski i Sebastian Grabowiecki. Poezję sarmacką tworzył Potocki , Kochowski i Szymonowic. 

Sarmatyzm - formacja kulturowa w Polsce XVII-XVIII w. W XVII w. upowszechnił się pogląd, że szlachta polska pochodzi od Sarmatów, starożytnego ludu zamieszkującego początkowo między Dolną Wołgą a Donem. Po Sarmatach miała ona odziedziczyć: wolność, umiłowanie wolności, gościnność, dobroduszność.