Okupacja hitlerowska w Inowrocławiu

Pierwsze dni okupacji hitlerowskiej to masowe aresztowania i egzekucje mieszkańców. W nocy 30 listopada 1939 r. Niemcy wypędzili z miasta ponad 1000 polskich rodzin. Okupację niemiecką zakończyło zajęcie Inowrocławia przez Armię Czerwoną w dniu 21 stycznia 1945. Ostatni nalot niemiecki był 4 kwietnia 1945 - pojedynczy samolot zrzucił 4 bomby odłamkowe i ostrzelał podróżnych na peronach dworca kolejowego w Inowrocławiu. (Zginął wówczas m.in. Leon Spychalski z Paprosa.)

Po zajęciu Inowrocławia hitlerowcy pałając nienawiścią do wszystkiego, co polskie nie tylko brutalnie odnosili się do ludzi, którzy stawiali im zbrojny opór, ale nawet niszczyli budynki, pomniki i zabytki kultury. W wyniku tej akcji zburzony został budynek szkoły wydziałowej, w którym broniła się polska młodzież, oraz pomnik marszałka Józefa Piłsudzkiego, następnie bożnica żydowska na placu przy ul. Solankowej, budynek loży masońskiej przy ul. Solankowej, pomnik Jana Kasprowicza, pomnik Powstańców Wielkopolskich, pomnik dr Zygmunta Wilkońskiego. Zniszczone zostały eksponaty Muzeum Regionalnego Kujaw Zachodnich, księgozbiory biblioteki miejskiej i bibliotek różnych stowarzyszeń, częściowo mury kościoła wznoszonego przy ul. Sienkiewicza oraz cały szereg innych obiektów.

    Wydawnictwa "Dziennika Kujawskiego" i innych miejscowych gazet i czasopism polskich przestały istnieć.

    W nocy z 22 na 23 października 1939 r. W miejscowym więzieniu hitlerowcy zamordowali 56 Polaków osadzonych jako zakładników, a wśród nich prezydenta miasta Inowrocławia Apolinarego Jankowskiego, wiceprezydenta Władysława Juengsta, działacza ruchu lewicowego Stanisława Kiełbasiewicza, wielu nauczycieli i inteligentów. Oprócz tego 30 osób ciężko poraniono. Ciała pomordowanych zakopano w rowach przeciwlotniczych tuż za więzieniem. 22 października 1945 r. zostały one uroczyście pochowane na cmentarzu parafii Matki Boskiej. Rozpoznano 29 zwłok. Reszta była tak zmasakrowana, że nie można ich było zidentyfikować.

   Mord dokonany przez hitlerowców z 22 na 23 X 1939 r. Odbił się głośnym echem na całym świecie. Z oburzeniem mówił o tym w parlamencie ówczesny premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill.

5 listopada 1939 roku po przetrzymaniu w więzieniu inowrocławskim, wywieziono 150 osób ( nauczycieli, księży,  działaczy, robotników, właścicieli ziemskich wśród których był znany działacz i księgarz Stefan Knast ) z Inowrocławia i okolic do gniewkowskich lasów i rozstrzelano.

    Na przedmieściu Błonie w Inowrocławiu hitlerowcy stworzyli "Więzienie policyjne policji bezpieczeństwa i obóz pracy wychowawczej". Był to bardzo ciężki obóz koncentracyjny, w którym przebywało tysiące ludzi i wielu z nich już nigdy nie powróciło do swych domów. Więzieni byli nie tylko Polacy, lecz także Żydzi, Cyganie, ujęci zbiegowie z obozów jenieckich - Rosjanie, Anglicy, Francuzi a nawet i antyfaszyści Niemieccy.

Przeciętnie w obozie przebywało 1 000 osób, a przez cały okres okupacji przeszło około 10 000 więźniów. Warunki obozowe były bardzo ciężkie i z tego powodu dziennie umierało 3 - 6 osób. W obozie tym zmarł  I- wszy prezydent Inowrocławia dr Józef Krzymiński, którego zwłoki pochowano na cmentarzu Św. Mikołaja.

      W listopadzie 1939   roku   rozpoczęta została akcja wysiedlania Polaków. Dotknęła ona  około 18 000 mieszkańców Inowrocławia.

    Na przymusowe roboty do Niemiec wywieziono ponad  5 000 osób, w tym duża liczba dzieci i młodzieży. W czasie okupacji życie polskie całkowicie zostało zahamowane, a miasto, podobnie jak podczas zaboru pruskiego w latach 1904-1918, nazywało się Hohensalza. Zniszczonych zostało wiele budynków mieszkalnych, hotel "De Rome" , apteka "Pod Orłem" , kino "As" , koszary przy ul. Dworcowej. Uszkodzony został dworzec kolejowy i zakłady pracy.

    Nie zważając na prześladowanie i represje, mieszkańcy Inowrocławia i okolic brali czynny udział w ruchu oporu. Prowadzili tajne nauczanie , stosowali sabotaż i walczyli na różnych frontach o wyzwolenie i lepszą przyszłość.

    Podczas okupacji, w Inowrocławiu działała nielegalnie organizacja Polskiego Czerwonego Krzyża. Wspomagała ona materialnie i duchowo uwięzionych Polaków i ich rodziny. PCK prowadziła też kurs szkolenia sanitariuszek. Niestety policja hitlerowska wpadła na trop tej organizacji i prawie wszystkie uczestniczki kursu zostały aresztowane i przewiezione do obozu koncentracyjnego w Ravensbruk. Na terenie Inowrocławia działała organizacja polska "Ojczyzna", Wielkopolska Organizacja Wojskowa ( WOW ), Szare Szeregi.

  W Żupie Solnej ożywioną działalność polityczną prowadziła dobrze zorganizowana i świetnie zakonspirowana grupa komunistyczna.

   Wyzwolenie Inowrocławia nastąpiło w dniu 21 stycznia 1945 r. Dzięki Armii Radzieckiej, pod naporem której po krótkich walkach hitlerowcy opuścili Inowrocław i okolice.