"Pamiętniki" J.Ch. Paska jako dokument epoki

Pamiętnikarstwo bujnie rozwinęło się w epoce baroku, a Pasek jest czołowym przedstawicielem tej odmiany literatury. "Pamiętniki" obejmują lata 1656-1688.

W pierwszej części Pasek opisuje walki Czarnieckiego ze Szwedami, wojnę z Moskwą, czasy Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Nie jest to dokument historyczny, bo wydarzenia te spisuje autor pod koniec życia, zawodzi go pamięć i miesza fakty, myli daty. W drugiej części "Pamiętników" Pasek przedstawia obrazy z życia ziemiańskiego, w których ujawnia się jako gospodarz i obywatel. Charakteryzują one mentalność szlachty, obrazują jej życie, zwyczaje. Daje tu autor portret Sarmaty, mówiąc o samym sobie. Pokazuje również postawę żołnierza, w której obok rycerskiej bojowości ujawnia sarmacką samowolę; także obrazki z rodzinnego życia, dostarczające wiedzy o zabawach i uroczystościach wiejskich, o zachowaniu się tam szlachty. "Pamiętniki" mają ogromną wartość literacką, dzieło jest bliskie gatunkowi wczesnej powieści, gdyż narracja prezentuje narratora jako bohatera literackiego. Styl opowieści jest bardzo barwny, niekiedy dosadny. Pełne fantazji opisy batalistyczne. Pasek pisze językiem potocznym, wzbogaconym licznymi anegdotami i przysłowiami.

Niekiedy w opisach wydarzeń historycznych wyolbrzymia swą rolę świadka i uczestnika wydarzeń. Opowiada o wydarzeniach z dystansu czasowego, w związku z tym mamy do czynienia z wyraźnym punktem widzenia. Powoduje to, że proces narracji staje się dwupłaszczyznowy. Narrator nie tylko opowiada o przebiegu wydarzeń, ale także może ujawniać swoje stanowisko wobec nich. W "Pamiętnikach" Pasek odszedł od kronikarskiego stylu w stronę literackiej fabularności (widać to w scenach batalistycznych). Indywidualizuje język swoich postaci - od potocznego aż po nadmiernie ozdobny styl oracji (np. w scenie oświadczyn). Dzięki temu zbliża się do literatury, mimo iż nie pisał "Pamiętników" z takim zamiarem.