Pisownia wyrazów z "ó" i "u"
Język polski, Gramatyka
Pisownia wyrazów przez "ó" lub "u" nie zależy od wymowy, gdyż w mowie w języku literackim obu tym literom odpowiada dziś ten sam dźwięk. Dzisiejsza więc oboczność literowa: "ó-u" nie ma uzasadnienia fonetycznego, lecz czysto historyczne, tzn. pochodzi stąd, że "u" oznaczone w piśmie przez "ó" występuje w miejscu dawnego "o".
Pisownia wyrazów z "ó".
- W wyrazie piszemy "ó", jeżeli w innych formach tego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych "ó" wymienia się na "o" lub "e", np. s"ó"l - s"o"li, d"ó"ł - d"o"łu, tych zb"ó"ż - te zb"o"ża, pi"ó"ro - pi"e"rze, sz"ó"sty - sz"e"ść. Formy typu: "stój", nie "bój" się, "uspokój" się pisze się przez "ó" ze
względu na formy: "stoję", nie "boję" się, "uspokoję" się; - stale pisze się "ó" w zakończeniach:
- "-ów" (jako zakończenie nazw miejscowych), np. Krak"ów", Głog"ów", Namysł"ów", Piotrk"ów";
- "-ów" (jako końcówce dopełn. l.mn.), np. chłopc"ów", dom"ów";
- "-ówna", np. Matusiak"ówna", Kołaczk"ówna", Bednarz"ówna";
- "-ówka", np. poczt"ówka", plac"ówka", mas"ówka", żar"ówka"; tak też pisze się: "podkówka" (zdrobnienie od "podkowa");
- na początku wyrazów "ó" spotyka się tylko wyjątkowo, mianowicie w wyrazach: "ósmy", "ósemka", "ów", "ówczesny", "ówdzie" (obok "owdzie"), "ócz" (obok "oczu"), "ód" (dopełn. l.mn. od "oda"), "ós" (obok "os"). Poza tym na początku wyrazów piszemy "u";
- na końcu wyrazów "ó" nie występuje;
- w niektórych wyrazach pisze się "ó" mimo braku wymiany na "o", "e", np. "mózg", "góra", "chór". Jest to pisownia tradycyjna, zachowana z dawnych czasów, a opierająca się na ówczesnej wymowie tych wyrazów; w wyrazach tych mianowicie występowało pierwotnie "o", które uległo następnie pochyleniu przechodząc z czasem w "ó".
Pisownia wyrazów z "u".
W wyrazach, w których głoski "u" nie oznaczamy w piśmie przez "ó", piszemy
ją przez "u" i jest to pisownia normalna.
W szczególności piszemy literę "u" w zdrabniających lub spieszczających
zakończeniach:
- "-uchny", "-uni", "-usi", "-utki", np.biel"uchny", tyci"uni", mal"usi", cal"utki";
- "-uchna", np. cór"uchna", mat"uchna", ciot"uchna";
- "-ulo", "-ulek", "-ula", "-ulka", np. dziad"ulo", ojcz"ulek", mat"ula", bab"ulka";
- "-unio", "-unia", np. dziad"unio", Kazi"unio", bab"unia";
- "-uszek", "-uszka", "-uszko", np. dzban"uszek", kacz"uszka", serd"uszko";
- "-uś", "-usia", np. tat"uś", Fran"uś", mam"usia", Han"usia";
oraz w zgrubiających albo mających odcień pogardy lub lekceważenia
zakończeniach:
- "-uch", "-ucha", np. piec"uch", leni"uch", past"uch", kost"ucha";
- "-ulec", np. bud"ulec", ham"ulec".
Ponadto należy pamiętać, że przez "u" pisze się między innymi wyrazy:
"kurtyna", "legumina", "tłumacz", "tłumaczyć", "tłumok", "bruzda", "dłuto",
"Jakub", "kłuć", "płukać", "pruć", "żuraw" (i pokrewne, np. "bruździć", "dłutko").
Mimo wymiany "u" na "o" pisze się literę "u" w zakończeniach:
"-unek", np. rys"unek", rach"unek", rat"unek", ład"unek", stos"unek";
"-uję", "-ujesz...",np. rys"uję", rach"uję", kier"uję", noc"uję", prac"uję", przepił"uję", żał"uję", rat"ujemy", pak"uj", sprób"uj", got"ujcie", mal"ujący" - mimo że jest: rys"o"wać, rat"o"wać, rach"o"wać, kier"o"wać, prac"o"wać itd.
Również przez "u" pisze się wyrazy: "kuć", "snuć", "psuć" pomimo wymiany na "o" w wyrazach: k"o"wal, osn"o"wa, dawne ps"o"wać. W przytoczonych tu typach wyrazów i form nie stosujemy pisowni przez
"ó", gdyż zachodząca tu wymiana samogłosek nie powstała w okresie piśmiennym języka polskiego,lecz istniała już w czasach przedhistorycznych, w okresie przedpiśmiennym, tak że ortografia polska samogłoskę "u" już w tych wyrazach zastała.
UWAGA:
Pisze się "zasuwka", "skuwka", "odkuwka", "okuwka", "zakuwka", gdyż w tych wyrazach "u" nie należy do przyrostka,lecz do rdzenia ("sunąć", "usuwać","zasuwać","kuć","skuwać","odkuwać","okuwać","zakuwać").
Tu też należy wyraz "podkuwka", oznaczający dolne okucie sań, a pochodzący od czasownika "podkuwać".
Podobne tematyPolska jesień 1939 roku w wierszach poetów starszej generacji.
"Pieśń o żołnierzach z Westerplatte" - Gałczyński... Julian Sorel z powieści Stendhala "Czerwone i czarne" a bohaterowie romantyczni
Przedmiotem szczególnych zainteresowań romantyków... Dydaktyczny charakter przypowieści ewangelicznych.
Istota przypowieści jako gatunku literackiego Słowo... Życie i twórczość Aleksandra Fredry.
Aleksander Fredro urodził się 20 Vi 1793 r. w... "Ojciec Goriot" Balzaca jako powieść realistyczna
Powieść realistyczna jest dziełem, które... |
Serwis matura memento.pl jest serwisem społecznościowym, publikuje materiały nadesłane przez internautów i nie odpowiada za treść umieszczanych tekstów oraz komentarzy. Serwis matura memento.pl dokłada wszelkich starań, aby weryfikować nadsyłane materiały oraz dbać o ich zgodność z polskim prawem.
Ebooki edukacyjne
Dobre wypracowania
Jak samodzielnie pisać wypracowania i otrzymywać z nich wysokie oceny bez większego wysiłku?
Jak zdać egzamin?
Poznaj metody i sztuczki, aby bezstresowo i zawsze pozytywnie zdać każdy egzamin!
Techniki pamięciowe dla każdego
Jak wykorzystać moc swojego umysłu poprzez efektywne techniki pamięciowe i zapamiętać wszystko czego potrzebujesz?
Szybka nauka języków obcych
Jak szybko i skutecznie uczyć się języków obcych, wykorzystując możliwości własnego umysłu?
Szybka nauka
93 specjalne ćwiczenia, dzięki którym nauka nie będzie sprawiać Ci problemów