Polska w dobie rozbicia dzielnicowego

Rozbicie dzielnicowe (inaczej rozdrobnienie feudalne) jest okresem w historii Polski trwającym umownie od śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 do koronacji Władysława Łokietka w 1320.

Rozbicie dzielnicowe przyczyniło się do wzmocnienia tendencji odśrodkowych w państwie Piastów, wzrostu roli możnowładztwa i Kościoła oraz trwałego odejścia ziem Pomorza oraz Śląska.

Statut Krzywoustego był swego rodzaju konstytucją (ustawa zasadnicza). Regulował on sposób przejmowania władzy oraz kompetencje księcia princepsa zarówno w dziedzinie polityki zagranicznej jak i uprawnienia do sprawowania władzy w wewnątrz kraju.

Rządy - sposób sprawowania władzy w ramach istniejących praw i poprzez istniejące instytucje.

Polityka - kierunek aktywności gospodarczej , społecznej , publicznej Ta konstytucja miała silne oparcie w instytucjach międzynarodowych , zatwierdzona przez papieża i przez papieża. Po śmierci Krzywoustego księciem princepsem został Władysław , zwany później Wygnańcem. Zgoda między braćmi nie trwała długo, bo Władysław usiłował, prowadzić politykę ojca i przegnać braci, doszło do walk między seniorem, a juniorami, gdzie min. obie strony korzystały z posiłków zagranicznych ( min. Władysław z z posiłków ruskich ). Do klęski Władysława przyczyniła się sprawa Piotra Własta ( był on wojewodą i gwarantem nienaruszalności statutu Krzywoustego. Został on uwięziony i oślepiony, ale ukaranie jego doprowadziło do tego, że zagrożone poczuło się możnowładztwo). Kościół obłożył Władysława klątwą. Wobec takiego przebiegu zdarzeń Władysław musiał uchodzić z kraju, zaś następcom czyli księciem princesem został Bolesław IV Kędzierzawy (1146 - 1173 ). W obronie uprawnień wygnanego Władysława wystąpił cesarz , Fryderyk Barbarossa , który w 1157 r. zmusił juniorów do złożenia hołdu lennego oraz zobowiązał ich do płacenia wysokiego trybutu i udziału w wyprawie cesarza do Włoch. Juniorzy nie do końca wywiązali się ze swojego obowiązku , cesarz ponownie interweniował w Polsce i zmusił Kędzierzawego do przekazania dzielnicy Śląskiej synowi Władysława II.

Bolesław Wysoki otrzymał- Wrocław

Mieszko Plątonogi - dostał Racibórz

Najmłodszy z synów otrzymał Głogów.

W 1166 r. bezpotomnie zmarł Henryk Sandomierski i jego dzielnicę Bolesław Kędzierzawy przyznał Kazimierzowi zwanemu potem Sprawiedliwym. Po śmierci Kędzierzawego zgodnie z porządkiem statutu tron krakowski obiął władca Wielkopolski Mieszko zwany Starym 1173-1177

Mieszko Stary będąc pewnym swoich uprawnień wprowadził bezwzględną politykę fiskalną. ważne urzędy obsadzał ludźmi Wielkopolski co wzbudziło niezadowolenie wśród klasy możnowładców. Doszło do buntu. Mieszka pozbawiono tronu krakowskiego , a w niedługim czasie swojej dziedzicznej dzielnicy.

Na tron powołano Kazimierza zwanego Sprawiedliwym , ale w tym momencie pojawił się problem legalizacji władzy(Było to jawne złamanie zasady senioratu, po raz I w dokumentach polskich pojawia się pojęcie Rzeczpospolita Res Publica. Książę zostaje powołany do władzy wolą ludu, w przeciwieństwie do sukcesji - mocą statutu ). Kompetentnym do legalizacji był papież , który był gwarantem testamentu , a więc tylko duchowieństwo mogło postarać się o zatwierdzenie legalności nowego władcy , oczywiście nie za darmo. I tak w 1180 r. na zjeździe w Łęczycy Kazimierz Sprawiedliwy zrzekł się majątku ruchomego po zmarłych biskupach i opatach tzw. " jus spolii " oraz zwolnił ludność wsi kościelnych od obowiązku udzielania podwód urzędnikom książęcym.

Ten dokument zwalniał ludność od prawa stancji czyli kwaterunku. Kościół w trosce o wła-ne dobro uzyskał od Księcia zwolnienie podatkowe. Tego typu zwolnienie po raz I doprowadziło do rozróżnienia między tym co urzędnikom księcia wolno , a co nie wolno. Przywilej ten obowiązywał tylko w czasie pokoju , w warunkach wojny nie funkcjonował. Przy rządach Sprawiedliwego po raz pierwszy pojawiło się określenie Res Publica - wtedy to rozumiane było jako wspólna sprawa; odpowiednik naszego państwa.

Kazimierz Sprawiedliwy zmarł w 1194 r. i w tym momencie pojawił się problem sukcesji. Kazimierz zostawił 2 synów : Leszka zwanego Białym oraz Konrada. Do prawa do sukcesji sięgnął też mocą testamentu Krzywoustego Mieszko Stary z tym , że przegrał bitwę pod Mozgawą ( rzeka ) 1195 r. i władze na jakiś czas w formie regencji sprawowała matka młodych książąt.

Pod koniec swojego życia Mieszko Stary odzyskał jeszcze tron krakowski , ale już na warunkach podyktowanych przez możnowładców. W 1202 r. władzę w Krakowie obiął Leszek Biały, zaś na Mazowszu Konrad Mazowiecki.

W dalszym ciągu pretensje do tronu krakowskiego rościł sobie Władysław zwany Laskonogim Popierał go jeden z najsilniejszych władców Śląskich - Henryk zwany Brodatym.

W ten sposób utworzył się obóz Książąt Młodszych mających oparcie tylko w możnowładztwie i rycerstwie oraz obóz Książąt Starszych mający oparcie w statucie Krzywoustego. W jakiś sposób los sprzyjał książętom młodszym, albowiem arcybiskupem Gniezna był wtedy Henryk Kietlicz , który popierał opozycję w dzielnicy Władysława Laskonogiego. Kietlicz realizował politykę papieską na terenie Polski i on udzielił poparcia obozowi Książąt Młodszych. I tak w 1207 r. Leszek Biały oddał Polskę pod opiekę papiestwa , otrzymując ją z powrotem jako lenno.W 1208 r. Leszek zrzekł się prawa inwestytury tj. nadawania godności kościelnych przez władze świeckie , pozostawiając wybór kapitule - tzw. elekcja kanoniczna 9 ten sposób obierania biskupa przetrwał 200 lat, do panowania W . Jagielończyka : pierwszym biskupem wybranym kanonicznie był Wincenty Kadłubek ), i wreszcie w 1210 r. Kietlicz zwołał do Bożykowa synod, na którym oprócz duchowieństwa obecni byli Leszek Biały, Konrad Mazowiecki, Władysław Odoniec- książę kaliski, Henryk Brodaty - książę wrocławski. Na synodzie tym przyjęto wolny wybór biskupów, swobodę obsadzania przez dochowieństwo urzędów kościelnych , oddawanie duchowieństwa wyłącznie pod sądy duchowne , potwierdzono zniesienie " jus spolii " , oficjalnie wprowadzono celibat.

W 1215 r. na zjeździe książąt dzielnicowych w Wolborzu , Kościół otrzymał pełen immunitet sądowy dający mu prawo sądzenia ludności osiadłej w dobrach kościelnych i zwolnienie z wielu świadczeń na rzecz księcia. Przewaga Kietlicza nie trwała długo bo po śmierci Innocentego Kietlicz również utracił wpływy , niedługo potem umarł. Podobnie tragicznie potoczył się los Leszka Białego , który w 1227 r. został zamordowany na zjeździe w Gąsawie i przyjmuje się , że wraz z jego śmiercią nastąpił zmierzch pryncypatu. Przy wszystkich ograniczeniach książę krakowski w dalszym ciągu uznawany był za księcia zwierzchniego. W Polsce rozpoczął się okres walk i zamętu , z tym , że już w 1228 r. Władysław Laskonogi został powołany przez panów Małopolskich na tron krakowski , ale pod warunkiem , że zobowiązuje się dochować " prawa słuszne i godne wg. rady biskupa i baronów ". Jest to I przywilej ziemski dla rycerstwa. Po śmierci Laskonogiego większość dzielnic polskich udało się zjednoczyć Henrykowi Brodatemu 1232 - 1238. ( Brodaty : Małopolska , większa część Wielkopolski i znaczna część Śląska ). W 1238 r. Brodaty umiera , a jego dziedzictwo przejął Hehryk Pobożny , z tym , że panował do 1241 r , zginął w bitwie pod Legnicą.