Powstanie i organizacja sejmu walnego

Sejm walny powstał na początku XV wieku, gdy na ogólnopolskie zjazdy urzędnicze zaczęła przybywać szlachta i przedstawiciele miast. W skład sejmu wchodzili członkowie rady królewskiej (odgrywający największą rolę), niżsi urzędnicy ziemscy (pełniący rolę nieformalnych reprezentantów swych ziem) oraz szlachta przybywająca na sejm, a nie pełniąca żadnych urzędów, oraz przedstawiciele miast.

Sejm zbierał się zwykle raz do roku w Piotrkowie.

Bez zgody sejmu jako reprezentanta szlachty, król nie mógł nałożyć nowych podatków. Jednak monarcha zwoływał sejm i zasięgał jego rady nie tylko z "fiskalnych" względów. Sejm był organem ustawodawczym, co potwierdziła konstytucja z 1505.

Król mógł zamiast sejmu walnego zwołać sejmy prowincjonalne, o takich samych kompetencjach jak sejm walny i uzyskiwać zatwierdzenie dla swych propozycji na każdym z osobna. Mógł też przedstawiać swoje propozycje bezpośrednio sejmikom ziemskim i od nich uzyskać zatwierdzenie dla swych propozycji. Taka sytuacja określana jest jako alternatywność sejmu walnego, sejmów prowincjonalnych i sejmików ziemskich. Utrzymała się do końca XV wieku.

Po wydaniu przywilejów dla szlachty w 1454 roku wzrosła rola sejmików ziemskich. Szlachta zamiast zjeżdżać na sejmy walne zaczęła wysyłać swych przedstawicieli wybieranych na sejmikach. Doprowadziło to do wyłonienia się na sejmie piotrkowskim w 1493 roku osobnej izby sejmowej, będącej reprezentacją szlachty wybraną na sejmikach ziemskich - izby poselskiej.

Sejmiki przedsejmowe ( zwoływał je król, wysyłając legata z legacją, czyli pismem królewskim, w którym podane były powody zwołania sejmu). Po wysłaniu legacji wybierano posłów na sejm walny. Układano instrukcje poselskie - Wskazówki dotyczące stanowiska w sprawach, które miały być przedmiotem obrad w sejmie. Wybrani posłowie zbierali się razem z senatorami każdej prowincji (Małopolski, Wielkopolski) na sejmach generalnych tzw. generałach i ustalano stanowisko każdej prowincji na sejm walny.

SEJM WALNY: KRÓL , SENAT , IZBA POSELSKA ( trzy stany sejmujące ) .

Izba poselska - reprezentacja sejmików ziemskich po 1569 r. liczyła 170 posłów (48 wywodzących się z Litwy). Do Izby poselskiej nie wchodzili przedstawiciele miast (wyjątek stanowiły: Kraków i Wilno). Sejm zwoływany był początkowo przez króla, co roku do Piotrkowa. Od 1572 r. (Artykuły henrykowskie) król zwoływał sejm co dwa lata.

SEJMY ZWYCZAJNE ( ordynaryjne) - nie mogły trwać dłużej niż 6 tyg.

SEJMY NADZWYCZAJNE ( ekstraordynaryjne) - nie mogły trwać dłużej niż 2 tyg.

Przedłużenie obrad sejmu w razie potrzeby ( prolongacja ) wymagało zgody wszystkich posłów .

SENAT. W skład senatu wchodzili: arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy, wojewodowie i kasztelanowie, dostojnicy, którzy zasiadali w radzie królewskiej, marszałek, kanclerz, podkanclerz, podskarbi . Senat liczył 140 senatorów . Senatorowie nie głosowali , lecz wypowiadali swoje zdania . Do wydania uchwały sejmowej i wydania konstytucji potrzebna była zgoda powszechna .

ZAKRES działania sejmu walnego : Praca ustawodawcza ( uchwalanie ustaw - konstytucji ) ; polityka zagraniczna  ; uchwalanie podatków , ustalanie liczebności wojska , decydowanie o wydatkach i dochodach państwa ; wyrażenie zgody na zwołanie pospolitego ruszenia ; sądownictwo szlacheckie - sądy sejmowe ( prawo łaski i amnestii ) ; nobilitacje - nadanie szlachectwa .

Rodzaje sejmów : sejm walny ; sejm kowokacjny ( w czasie bezkrólewia ) ; sejm koronacyjny ( kończący bezkrólewie ) ; sejm obozowy ( w czasie zbierania pospolitego ruszenia ) ; sejm rokoszowy ( zbrojne wystąpienie przeciw królowi ) .