Procesy glebotwórcze

Proces glebotwórczy, proces pedogenetyczny - zespół zjawisk powodujących powstawanie i rozwój gleby, zachodzących na powierzchni litosfery pod wpływem czynników abiotycznych, np. klimatu, ukształtowania powierzchni, oraz biotycznych, np. organizmów żywych.

Gleba powstaje w wyniku złożonego procesu glebotwórczego, czyli procesu stopniowej zamiany zwietrzeliny skał lub luźnej skały w glebę. Przebieg procesu glebotwórczego uzależniony jest od warunków klimatycz­nych i hydrologicznych, rodzaju organizmów żywych, ukształtowania po­wierzchni, podłoża skalnego i czasu oddziaływania każdego z tych czynni­ków. Proces glebotwórczy składa się z kilku procesów, a mianowicie: mi­neralizacji, humifikacji, bielicowania, brunatnienia i glejowienia. Każdy z tych procesów zachodzi w innym okresie tworzenia się gleby, dlatego cały proces glebotwórczy należy podzielić na kilka następujących po sobie eta­pów.

Procesy przygotowawcze - to proces wietrzenia prowadzący do rozdrab­niania skał, przygotowujący podłoże do powstawania gleby przez zapewnienie mu odpowiedniej porowatości, zdolności pochłaniania oraz zatrzymywania wody i powietrza, tj. warunków niezbędnych do życia roślin. Intensywność procesów pr2ygotowawczych zależy od klimatu i rodzaju wietrzejącej skały.

Proces mineralizacji - na powierzchnię zwietrzałej skały wkraczają bakterie, gr2yby, mchy i porosty. Ich szczątki ulegaj ą rozpadowi na proste związki mineralne (mineralizacja). W tym stadium rozwoju gleby następuje wzbogacanie o mineralne składniki pokarmowe - związki azotu, fosforu, wapnia, potasu i inne niezbędne do budowy korzeni roślin. Na tak przygotowany grunt wybiórczo wkracza roślinność trawiasta - wysoka, która czerpie pożywienie z wytworzonych skład­ników mineralnych. Masa organiczna nagromadzona ze szcząt­ków tej roślinności ulega dalszemu procesowi mineralizacji.

Proces humifikacji - polega na łączeniu prostych związków mineralnych (efekt procesu mineralizacji) przy współudziale drobnoustrojów w związek organiczny zwany próchnicą lub humusem. W wyniku trwającego ciągle procesu rozpadu szczątków roślinnych na związki mineralne oraz ich łączenia się i przemiany w związki organiczne następuje akumulacja próchnicy w powierzchniowej warstwie gleby.

Proces wymywania - zachodzi pod wpływem wsiąkającej w glebę wody opadowej, która rozpuszcza składniki pokarmowe, wypłukuje je i przenosi w głąb gleby. Jeśli proces ten przebiega w środowisku kwaśnym, rozpuszczeniu i wymywaniu ulegaj ą sole, węglan wap­nia i tlenki żelaza, a pozostaje nierozpuszczalna krzemionka mająca jasno szarą barwę. Rozpuszczanie oraz wymywanie związków organicznych i mineralnych to proces bielicowania.

Procesy wmywania - polegają na osadzaniu wymytych z wyższych warstw gleby, tlenków żelaza, glinu, soli i materiałów ilastych. W zależności od rodzaju osadzanych związków wyróżniamy:

• proces brunatnienia, czyli pokrywania cząstek glebowych rdzawobrunatną otoczką związków żelaza,
• proces glejowienia (oglejania), tj. redukcji związków żelaza i manganu w warunkach beztlenowych, prowadzącej do powstania zielonkawo-niebieskiego zabarwienia.

Działanie procesów glebotwórczych prowadzi do powstania w glebie warstw o różnym zabarwieniu, tzw. poziomów genetycznych. Ich ilość za­leży od długości trwania procesów. Generalnie im starsza gleba, tym jej zróżnicowanie na poziomy jest większe.