Stosunek Polaków do holocaustu w "Początku" Andrzeja Szczypiorskiego.

Andrzej Szczypiorski należy do grona pisarzy, którzy w swojej twórczości podejmuje problemy postawy Polaków wobec holocaustu. W ostatnich latach na zachodzie Europy mówiło się bardzo wiele na temat obojętności Polaków wobec kwestii żydowskiej. "Początek" Szczypiorskiego jest jakby głosem w dyskusji na ten temat.

Na ziemiach polskich w czasie wojny zginęły miliony Żydów; uratowano około 100 tys. A Szczypiorski zjawisko to analizuje w raporcie ze stanu rzeczy, gdzie z jednej strony pisze o winie Polaków, a z drugiej o olbrzymich trudnościach związanych z pomocą Żydom. Łatwiej było ratować tych, którzy mieli aryjski wygląd, mówili po polsku, znali kulturę i obyczaje polskie i podstawy religii chrześcijańskiej. W "Początku" Szczypiorski pokazuje, że kanalie znajdowały się również wśród Żydów, a ludzie wartościowi wśród Niemców. W "Początku" mamy kilka przykładów pokazujących w jaki sposób ratowano życie Żydom.

Irma Siedenman pochodziła z bogatej rodziny żydowskiej; miała aryjski wygląd. Była żoną dr. Siedenmana. Było to małżeństwo dość udane i pani Irma głęboko przeżywa śmierć męża. Doktor pozostawił po sobie bogaty dorobek naukowy. Irma chciała go zachować, aby posłużył po wojnie. Postanowiła kontynuować pracę męża, starała się uporządkować wszelkie dokumenty, które wywiozła na wieś do przyjaciół. Zmieniła też nazwisko i dokumenty po zmarłym oficerze na Marię Magdalenę Gostowską. Mieszkała w kawalerce na Mokotowie. Sam wygląd (blond włosy i niebieskie oczy) zapewnił jej bezpieczeństwo, poza tym był sprytna i inteligentna. Do złapania jej przez gestapo przyczynił się jeden z Żydów, dawny fordauster (żył z tego, że poszukiwał Żydów dla Niemców). Pani Irma zawiadomiła doktora Korde, który powiadomił Pawełka, a w końcu ten Millera. Filipek z Mullerem poznali się przed rokiem 1900, jako młodzi byli członkami PPS-u; należeli do rewolucjonistów, od tej pory bardzo się przyjaźnili. Muller był Niemcem, który pomagał Polakom i Żydom, jego rodzina mieszkała od kilkudziesięciu lat w Polsce. Wstydził się za Niemców, choć wśród nich uchodził za dobrego Niemca. Muller podpisał kartę, że jest Niemcem. Był dyrektorem w jakiejś fabryce. Kiedy Filipek przychodzi z prośbą, Muller twierdzi, że uwolnienie pani Irmy będzie łatwiejsze od wydostania kolegi Biernata. Muller bardzo szybko decyduje się na pomoc Irmie (którą całkowicie pogrążyła srebrna papierośnica ze złotymi inicjałami JS). Kiedy Muller znalazł się w Alejach Szucha zdał sobie sprawę, że nic nie wie o kobiecie, którą ma uwolnić. Kiedy przyszedł mówił, że pani ta jest jego starą znajomą i niemożliwe, aby była Żydówką. Kiedy wywołano panią Irmę zachowywała się tak jakby znała go od lat. Gdy wyszła do 1968 pracowała w Ministerstwie Edukacji Narodowej na ulicy Szucha. Została jednak z pracy wyrzucona i bardzo utkwiło jej to w pamięci. Uważała to za straszną krzywdę jej wyrządzoną. Następnie wyjechała do Paryża, gdzie spotkała się z Pawełkiem. Okazało się, że nie pamiętała tego co działo się wcześniej. Nie wspomina o Polakach, którzy ją uratowali. Pamięta tylko tę ostatnią niesprawiedliwość, czuje się pokrzywdzona przez los.

Siostra Weronika pochodziła z wiejskiej rodziny. Miała objawienie Jezusa, który mówił jej o nawracaniu Murzynów. Dlatego też zdecydowała się wstąpić do klasztoru i tam ratować żydowskie dzieci. Uczyła ich pacierza, dawała im nowe nazwiska i uczyła. Przez jej ręce przeszło wiele dzieci. Tę nową tożsamość próbowała wpoić Arturowi Gruszcze.

Gruszecki był dzieckiem żydowskim. Jako krnąbrne dziecko nie chciał przyznać się do fałszywego nazwiska. Po wojnie zrobił wręcz odwrotnie; stał się zagorzałym antysemitą. Po wojnie bardzo często odwiedzał siostrę Weronikę. Pewnego dnia siostra nie wytrzymała i powiedziała mu o jego prawdziwym pochodzeniu. Mimo to on przychodził i rozmawiał z nią nadal. Po lekturze Sienkiewicza wymyślił sobie herb i rodowód szlachecki i wierzył w swoje szlacheckie pochodzenie.

Krawiec Kujawski z zawodu jest krawcem, ale zajmował się kupowaniem dzieł sztuki. Chce je uratować dla Polaków i po wojnie oddać do muzeum pod swoim nazwiskiem. Z pochodzenia jest Polakiem. Pewnego dnia dzięki sędziemu Romanickiemu dostał pracę u krawca Mitelmana. Mitelman bardzo cenił Kujawskiego. Posyłał go do najlepszych domów, ponieważ "chrześcijański rzemieślnik nie zakłócał pewnego odwiecznego porządku moralnego". W 1940 r. Mitelman wybierał się do getta i cały swój majątek oddał mu na przechowanie, a gdy wojna się skończy mieli założyć wspólny interes. Mitelman jednak z getta nigdy nie wyszedł. Przez ten okres Kujawski nawiązuje kontakty z Niemcami szyjąc dla nich. Wiosną 1942 Kujawski stał się właścicielem wielkiego majątku, ponieważ krawiec Mitelman umarł w getcie, a jego jedyny syn, dentysta Mieczysław padł w kilka dni później zastrzelony. Życie kończy się w sposób typowy dla ludzi tamtych dni - zostaje zastrzelony w ulicznej egzekucji jesienią 1943 r. Nikt nawet nie wysłuchał jego wyjaśnień.

Henryczek Fichtelbaum był synem prawnika Jerzego. Wychował się w domu na pograniczu światów, na ziemi niczyjej, bo jego ojciec wywodził wprawdzie ród z familii pobożnych ortodoksyjnych Żydów, ale ukończył studia prawnicze i porzucił dawne środowisko i rozstał się z religią mojżeszową. Był bardzo dobrym uczniem, jego zainteresowania skierowane były ku naukom ścisłym, gównie matematyce, fizyce i chemii. Z cała rodziną z ulicy Królewskiej przenieśli się do nędznej siedziby w getcie. W jakiś czas potem umarła matka Henia. Pozostał z ojcem i maleńką siostrą Joanna. Postanowił przejść na aryjską stronę, by tam przetrwać. Jego ucieczka wynikała z tego, że w ogóle nie czuł się Żydem. W jego ukrywaniu się pomogło mu wiele osób. Henio nie był najłatwiejszym do przechowywania i ciągle miał wiele pretensji do Pawełka. Pewnego dnia wyszedł na spacer i o mało nie został załapany w cukierni, gdzie ludzie zrobili panikę "Patrzcie Żyd je ciastko". Potem udał się na wieś. Duży wpływ na jego postawę miało spotkanie z prostytutką. Po nim czuł się bardzo dorosły i postanowił wrócić do getta. Mimo wysiłku wszystkich zginął w getcie w 1943r. Joasia Fichtelbaum. Ojciec Asi był dość znany w środowisku żydowskim. Był adwokatem, miał możliwości dodzwonienia się do głównego miasta w sprawie ratowania córki starego znajomego sędziego. Sędzia na początku przestraszył się. Po chwili zastanowienia powiedział "jestem", co oznaczało w tym przypadku "zgadzam się". Wtedy Romnicki postanawia pomóc. Nie mógł sam jej przyjąć, więc poszukał pomocy i znalazł Wiktora Suchowiaka. Był to człowiek pomagający Żydom, ale nie za darmo (pomaganiem zarabiał sobie na życie). Kiedy wziął małą Joasię od ojca, dzięki temu, że miał przekupionych strażników udało się mu ją wyprowadzić. Tam spotkał Pięknego Lola, który zajmował się łapaniem Żydów. Doszło do bijatyki i Piękny Lolo został pobity. Asią zajęła się matka Pawełka, a potem siostra Weronika. Asia, kiedy dorosła wróciła do Izraela i tam założyła rodzinę zmieniając nazwisko. Utrzymywała kontakty z siostrą Weroniką. Piękny Lolo i Suchowiak spotkali się po wojnie. Suchowiak wyszedł z więzienia i skierowano go do fabryki, gdzie rezydował Piękny Lolo. Suchowiak zagroził, że ujawni całą jego przeszłość. Lolo załatwił mu bardzo dobre stanowisko.

W "Początku" Szczypiorskiego pojawia się motyw z wiersza "Campo di Fiori", a mianowicie motyw karuzeli przy murach getta. Stykamy się tu z postacią profesora Winiara - matematyka, który mieszkał w bezpośrednim sąsiedztwie getta. Ogarniało go poczucie przygnębienia i poniżenia ilekroć spoglądał na mur getta. Wynikało ono z przekonania, że po tamtej stronie cierpią również jego uczniowie, a wśród nich najlepszy matematyk kilku roczników szkolnych, wychowanek nazwiskiem Fichtelbaum.