Rozwój szkolnictwa i czasopiśmiennictwa w oświeceniu.

Barok wziął swoją nazwę od klejnotu, natomiast nazwa oświecenia wywodzi się od światła. Filozofię nowej epoki cechowała samoświadomość myślicieli, a także wiara w siłę rozumu; ludzie oświecenia zarzucali swoim poprzednikom ciemnotę oraz zacofanie.

W Polsce oświecenie obfituje w wiele istotnych wydarzeń, wśród których trzeba zwrócić uwagę na epokę stanisławowską (1764–1795) oraz obrady Sejmu Wielkiego (1788–1792). Jest to szczytowa faza oświecenia w Polsce, w której wydarzenia polityczne określiły publicystykę oraz cel literatury. Przede wszystkim jednak należy zwrócić uwagę na doniosłe wydarzenia reformatorskie epoki oświecenia. Oświecenie to okres prób postawienia szkolnictwa polskiego na wyższym poziomie. Czasy owe charakteryzował szereg działań ludzi światłych, którzy wykazywali konieczność zaistnienia nauki w nowoczesnej formie. Niektóre osiągnięcia reformowania oświaty były wydarzeniem na skalę europejską, a inne również odegrały doniosłą rolę.

Działania mające na celu reformę oświaty w dobie oświecenia:

– 1740 – Collegium Nobilium – szkoła i internat dla młodzieży szlacheckiej założona w Warszawie przez pierwszego wielkiego reformatora oświaty, Stanisława Konarskiego. Powstanie Collegium Nobilium zapoczątkowało reformę szkolnictwa polskiego. Nauka odbywała się w języku polskim. Kształcono także świadomość obywatelską.

– 1765 – założenie Szkoły Rycerskiej (Korpusu Kadetów) przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Była to średnia szkoła ogólnokształcąca dla synów szlacheckich. Kładła szczególny nacisk na kształcenie obywatelskie i wychowanie w duchu polskiego oświecenia. Naczelne miejsce zajmowały sprawy ojczyzny i wpajanie ideałów patriotyzmu. Absolwentami Szkoły Rycerskiej byli późniejsi reformatorzy kraju oraz powstańcy i spiskowcy. Szkoła Rycerska istniała do 1794 roku.

– 1773 – powstanie Komisji Edukacji Narodowej (KEN). Był to oficjalny urząd państwowy o charakterze ministerstwa oświaty (pierwsza władza oświatowa w Europie o charakterze ministerstwa). Król Stanisław August Poniatowski przekazał do dyspozycji KEN majątek rozwiązanego zakonu jezuickiego. Zadaniem KEN było zreformowanie oraz lepsze zorganizowanie szkolnictwa. W ramach kompetencji leżało również szkolenie kadry nauczycielskiej. Pierwszym przewodniczącym KEN był bp Ignacy Massalski, a jego następcą Michał Jerzy Poniatowski. Działacze komisji to m.in. Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, Andrzej Zamoyski. Zasługi KEN:
a) prowadzenie regularnej i planowej reformy szkolnictwa;
b) oddzielenie spraw wyznania od nauki;
c) stworzenie szkół ludowych i elementarnych (powszechnych), przeznaczonych nie tylko dla dzieci szlachty;
d) reformowanie szkolnictwa wyższego i średniego;
e) oparcie programu nauczania o ideały oświeceniowe;
f) realizowanie postępowych, świeckich idei pedagogicznych.

– 1775 – w ramach działalności KEN powstało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Cele:
a) opracowanie podręczników do nauczania (pierwszy polski podręcznik gramatyki – „Gramatyka języka polskiego” Onufrego Kopczyńskiego);
b) stworzenie programów szkolnych;
c) nadzór i kontrola szkolnictwa;
d) prace ustawodawcze.

Czasopiśmiennictwo:
Oświecenie obfitowało w donośne wydarzenia polityczne, działalność reformatorską oraz powoływanie nowych instytucji. Skutkiem tego była bogata publicystyka i rozwój prasy. Czasopisma okresu oświecenia to:

– „Monitor” – czasopismo społeczno–polityczne wydawane w latach 1765–1785 w Warszawie, założone z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego. Pisali w nim: Ignacy Krasicki, Franciszek Bohomolec, Stanisław Konarski, Adam Naruszewicz – największe umysły reformatorskie i literackie epoki. „Monitor”, ukazujący się dwa razy w tygodniu, propagował reformy społeczno–polityczne, a także nowe formy publicystyczne: esej i felieton.

– „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” – pierwsze czasopismo literackie wydawane w Warszawie w latach 1770–1777, redaktorem którego był Adam Naruszewicz. Czasopismo to związane było z kręgiem Stanisława Augusta Poniatowskiego, stanowiło swojego rodzaju „organ” obiadów czwartkowych wydawanych przez króla, podczas których prezentowano nowe utwory literackie i rozmawiano o projektach reform.

– „Gazeta Narodowa i Obca” – pismo wydawane w latach 1791– 1792 w Warszawie. Propagowało reformy społeczne i polityczne w okresie Sejmu Czteroletniego. Czasopismo to popierało stronnictwo reformatorskie.