Ruch robotniczy

Robotniczy ruch w Polsce, w połowie XIX w. na znajdujących się pod zaborami ziemiach polskich rozwinął się ruch robotniczy wyrażający się w żywiołowych wystąpieniach, strajkach, manifestacjach ulicznych, głodówkach itp. Najwcześniej rozwinął się w zaborze pruskim.

Socjalizm i ruch robotniczy.

Przy omawianiu ruchu robotniczego należy rozgraniczyć ruch robotniczy od ruchu socjalistycznego.

ll poł. XlX w. to szczególnie burzliwy rozwój społeczeństwa przemysłowego na ziemiach polskich. Szczególne znaczenie mają tutaj ziemie Królestwa Polskiego, które z jednej strony były poddane brutalnej rusyfikacji, z drugiej strony następował szybki rozwój ośrodków przemysłowych: Warszawa, Łódź, Białystok, okręg śląsko - dąbrowski, staropolskie zagłębie przemysłowe.

Rozwój przemysłu w Polsce spowodowany był 2 czynnikami ;

1. Olbrzymi rynek zbytu na terenach cesarstwa ros., szczególnie dla przemysłu włókienniczego.

2. Względnie tania siła robocza, ze względu na to, że bardzo dużo chłopów po reformie uwłaszczeniowej znalazło się bez możliwości posiadania lub zatrudnienia na wsi, i ludzie ci przybywali do miast w poszukiwaniu pracy.

Należy zwrócić uwagę na takie elementy jak ros. administracja, wielka burżuazja przeważnie obcego pochodzenia, grono wielkich kapitalistów wywodziło się spośród Żydów lub Niemców. Polska inteligencja wywodząca się częściowo ze zubożałej szlachty, która szukała kariery przez wykształcenie. Drobnomieszczaństwo jak i kręgi mieszczańskie były podzielone ze względów narodowościowych ( szczególnie dawała się odczuć rywalizacja żydowsko - polska ). Proletariat przemysłowy z reguły rekrutował się z Polaków. Jedynie bardzo niewielka grupa robotników wysoko wykwalifikowanych była pochodzenia niemieckiego ( gł. w Łodzi ).

Wieś w tym czasie żyła własnymi problemami, w dalszym ciągu istniał zatarg między wsią a dworem.

W tym czasie o szlachcie można już mówić jako o ziemiaństwie.

Idee socjalistyczne przenikały do Polski niejako z 2 stron:

1. Przez robotników niemieckich zatrudnionych na terenie Królestwa Polskiego ( gł. w Łodzi ).

2. Młodzież akademicka, która studiowała na uczelniach ros., gdzie idee socjalistyczne cieszyły się dużą popularnością. Ci młodzi ludzie wracając z tych uczelni, zarażeni aktywnością ros. inteligencji tego czasu, usiłowali organizować robotników tworząc pośród nich koło rewol. - kształceniowe i kasy oporu.

Ruch socjalistyczny mógł się o tyle dobrze rozwijać w Królestwie Polskim, bo państwo carskie było państwem absolutnym, czyli nie istniała żadna możliwość artykulacji żądań robotników ; np. w Anglii istniały silne związki zawodowe ; w Niemczech, we Francji, Anglii zaczęły się rozwijać partie socjalistyczne, czy partie pracy, które w sposób legalny mogły przenieść żądania na płaszczyznę działań politycznych. Istniały prawie powszechne prawa wyborcze, w latach 60- tych w Anglii mógł głosować każdy dorosły ojciec rodziny.

Pod koniec XlX zaczęło rozwijać się w krajach Europy Zach. ustawodawstwo socjalne.

W Anglii strajki były legalną formą protestu.

Pierwszą partią robotniczą była partia Proletariat ( Międzynarodowa Socjalno - Rewolucyjna Partia Proletariatu. ) 1882- 1886, na jej czele stał Ludwik Waryński. Program:

• głosiła konieczność przejęcia ziemi i narzędzi pracy na rzecz społ.
• głosiła konieczność walki z wyzyskiwaczami i caratem.

Partia ta była ściśle powiązana z ros. ruchem rewolucyjnym i negowała hasło niepodległości głosząc, że niepodległość państwa polskiego to wartość dla szlachty i burżuazji, natomiast odciąga uwagę robotników od konieczności przeprowadzenia rewolucji socjalnej.

Partia Proletariat podpisała nawet umowę o współdziałaniu z terrorystyczną organizacją ros. NARODNAJA WOLA.

Po rozbiciu tej organizacji, podczas procesu zapadło 5 wyroków śmierci ( wykonane ), zaś Ludwik Waryński został skazany na 16 lat więzienia w twierdzy w Schisensburgu, skąd żywy nie wyszedł.

Partia prowadziła działalność oświatową, propagandową, a także wspomagała strajki robot. - w Żyrardowie, warsztatach kolei warszawsko - wiedeńskiej.

DZIAŁALNOŚĆ l PROLETARIATU KONTYNUOWAŁA PARTIA ll PROL. ( Marcin Kasprzak, Leon Kulczycki )

W 1889 powstał Związek Robotników Polskich, założyciel to Julian Marchlewski.

Jednocześnie robotnicy jako grupa społeczna nabierali samoświadomości: pierwsza manifestacja 1- majowa odbyła się w Warszawie w 1890, a w 1892 - pierwszy strajk powszechny w Łodzi ( bunt robotników łódzkich ). Z tym, że te formy aktywności rozwijały się żywiołowo niezależnie od działalności partii politycznych

Ruch socjalistyczny był ruchem, którego animizatorem była głównie inteligencja często szlachecka bądź burżuazyjnego pochodzenia. Natomiast sam program socjalistów miał rozwiązywać kwestie robotnicze po przejęciu władzy przez socjalistów i utworzeniu ustroju sprawiedliwego.

W 1892 w Paryżu odbył się zjazd polskich socjalistów, w którym udział wzięli St. Mendelson, Bol. Limanowski, Witold Jodko - Narkiewicz, St. Wojciechowski, Feliks Perl, St. Grabowski.

Bardzo szybko polska partia socjalistyczna zbudowała swe struktury w terenie i w 1893 do tej partii wstąpił Józef Piłsudski, który wkrótce stał się współredaktorem organu tej partii pt. Robotnik.

Natomiast na terenie Galicji, gdzie istniały legalne możliwości udziału w życiu publicznym powstała ( 1892 ) POLSKA PARTIA SOCJALDEMOKRATYCZNA GALICJI I ŚLĄSKA CIESZYŃSKIEGO. Jej czołowy działacz - Ignacy Daszyński.

Program mieli jak PPS-i, z tym, że ten nurt polskiego socjalizmu łączył konieczność walki o poprawę bytu klasy robotniczej z ideą niepodległości Polski. Przyszła wolna Polska miała być opiekuńcza i sprawiedliwa.

W 1893 powstał inny nurt socjalizmu - tzw. INTERNACJONALIZM, który skupił się w partii SOCJALDEMOKRACJA KRÓLESTWA POLSKIEGO, od 1900 i Litwy: SDKPiL. Na czele Julian Marchlewski, Feliks Dzerżyński, Róża Luksemburg. Partia ta była przeciwna walce o niepodległość czy odzyskanie niepodległości. Jej działacze udowadniali nawet, że gospodarka byłych ziem polskich jest ściśle powiązana z gospodarką państw zaborczych, natomiast celem rewolucji proletariackiej jest w ogóle zniesienie państw i powszechne wyzwolenie klasy robotniczej w skali co najmniej kontynentu europejskiego.

Róża Luksemburg była działaczką żydowskiego pochodzenia. Działała przez pewien czas w SDKPiL, który traktowała jako część ros. ruchu rewol., później przeszła do socjaldemokracji niem. i została zamordowana jako jeden z przywódców komunistycznej partii niemieckiej.

Dzierżyński jak i Marchlewski utożsamiali się z ros, ruchem rewol. Po rewolucji październikowej odgrywali ważną rolę w strukturach państwa radzieckiego, a Dzierżyński został nawet twórcą rosyjskiej tajnej policji tzw. Czeki.

Ruch socjalis. dobrze rozwinął się w zaborze rosyjskim, trochę gorzej w zaborze austriackim ( Galicja ), a zupełnie źle w zaborze pruskim.

NACJONALIZM I RUCH NARODOWY

Nacjonalizm, zwany też ruchem narodowym, w przeciwieństwie do socjalizmu apelował nie o solidarność w ramach klasy społecznej, lecz o solidarność w ramach narodu ( nacji ), ale nacjonalizm nie jedno ma imię.

W ll poł. XlX bardzo popularne było hasło walki ras, co było przeniesieniem teorii Darwina na stosunki społeczne. Mówiono, więc o rasie germańskiej czyli nordyckiej, o rasie anglosaskiej, o rasie romańskiej, no i o rasie słowiańskiej. Uważano też, że w stosunkach międzyludzkich, podobnie jak w świecie zwierząt, tylko najsilniejsze rasy mogą przetrwać, a słabe giną i takie są naturalne prawa biologiczne. Każdy naród natomiast to wspólnota języka, kultury, tradycji i religii. Narody w swoim postępowaniu winny się kierować tzw. egoizmem narodowym. Idee solidarności narodowej, walki o przetrwanie, ochrona kultury, tradycji, języka polskiego, warsztatu pracy, znalazła dostęp również do polskich elit społecznych. Pierwszą organizacją, która oparła się na programie typu nacjonalistycznego była Liga Polska założona w Szwajcarii przez Zygmunta Miłkowskiego.LP negowała pozytywizm, propagowała program obrony czynnej i nawiązywała do tradycji powstańczej.

Pod zaborami praca organiczna polegała na prowadzeniu działalności pozarządowej, działalność taka polegała na upowszechnieniu oświaty, kultury, wiedzy o dobrym gospodarowaniu, zakładaniu kółek, zrzeszeń w oparciu o siłę społeczną nie rządową, ale z wykorzystaniem istniejących możliwości prawnych.

W 1893 miejsce Ligi Polskiej zajęła Liga Narodowa. Jej przywódcy: Roman Dmowski, Zygmunt Balicki, Jan Ludwik Popławski. Była to organizacja nielegalna, działająca w kraju. Jej organem stał się wydawany we Lwowie " Przegląd Wielkopolski ".

Natomiast w 1897 Liga Narodowa postanowiła stworzyć stronnictwo narodowo - demokratyczne w celu podjęcia działań na skalę masową. Ten nurt nazywa się popularnie ENDECJĄ. Program:

1. Podstawą jest naród niezależny od grup zaborczych, naród należy rozumieć jako wspólnotę etniczną.

2. Największym zagrożeniem są ideologie klasowe, czyli socjalizm oraz Żydowska mniejszość narodowa jako czynnik obcy rozkładowy w społeczeństwie polskim, zaś największym zagrożeniem jest żywioł germański. Rosja natomiast to Słowianie, z którymi wcześniej czy później będzie się można porozumieć w obliczu wspólnych zagrożeń, czyli germańskiego, żydowskiego, rewol. Co więcej Rosja ze względu na prymitywizm kulturowy nie stanowi specjalnego zagrożenia dla polskiej tożsamości narodowej.

1. NALEŻY UNARODOWIĆ WSZYSTKIE WARSTWY SPOŁECZNE OD WŁOŚCIANINA, POPRZEZ MIESZCZUCHA, AŻ DO SZLACHCICA

2. KRZEWIĆ SOLIDARNOŚĆ NARODU POPRZEZ WSZYSTKIE DOSTĘPNE ŚRODKI ODDZIAŁYWAŃ, a więc towarzystwo oświaty narodowej, polskie spółki, spółdzielnie, polskie towarzystwa gimnastyczne, stowarzyszenia kulturalne. Wszędzie tam gdzie można było prowadzić jakieś legalne formy działalności, należało wykorzystać dla dobra Polski, a jednocześnie popierać się nawzajem.

Największe wpływy miała w zaborze pruskim. Klientela to były klasy posiadające, drobnomieszczaństwo, część inteligencji, niektóre środowiska chłopskie. Natomiast wśród robotników wpływy Endecji nie były zbyt duże.