Rzeczpospolita w drugiej połowie XVIII w.

Według przybliżonych obliczeń terytorium Rzeczypospolitej w siódmym dziesięcioleciu XVIII w. wynosiło 733 500 km2, 3 a liczba ludności około 11 min. W tym samym okresie Francja liczyła około 24 min ludności, a Wielka Brytania 12 min. Całą Europę, zamieszkiwało około 150 min ludzi. Biorąc pod uwagę wielkość terytorium i liczbę ludności można by uważać Polskę połowy XVIII w. za kraj silny i potężny. Tak powierzchownie uformowany pogląd nie odpowiadałby jednak faktycznemu stanowi rzeczy. Środkowa i wschodnia Europa w połowie XVIII w. trwała jeszcze ciągle w epoce gospodarki feudalnej. W Prusach, Austrii, Polsce, Rosji i Turcji istniało nadal poddaństwo i pańszczyzna, rolnictwo stanowiło podstawowe źródło dochodów, a rozwój gospodarki towarowej przebiegał powoli.

Po pierwszym rozbiorze mimo utraty 30 % terytorium i 35 % ludności Rzeczpospolita Polska nadal była państwem wielkim i stosunkowo ludnym. Szlachty było ok. 700 tys. w tym 0.5 mln. szlachty drobnej ( o niskim posiadaniu ). Mieszczan było ok. 500 tys. , chłopów 6.5 mln. , Żydów 900 tysięcy. Politykę zawsze należy łączyć z gospodarką. Po pierwszym rozbiorze nastąpił spadek dochodów z produkcji zbożowej , złożyło się na to: wysokie cła wprowadzane przez Prusy , tak więc wywóz do Gdańska zmalał o 60 %. Szlachta by nie stracić nadwyżki zboża zaczynała je przerabiać na wódkę. Powoli odbudowywały się miasta , jako centra rzemiosła , handlu. ( głównie:Warszawa , Poznań) Zaczynają powstawać nowe grupy społeczne , początkowo nieliczne , a więc inteligencja , czyli ludzie żyjący z wykształcenia i wyrobnicy - ludzie żyjący z pracy rąk. W Warszawie znajdują się też rezydencje szlacheckie i magnackie dające zatrudnienie i zarobek innym grupom społecznym. Oczywiście w miastach istnieją także tradycyjne grupy, a więc kupcy, rzemieślnicy , właściciele kamienic.

Duży odsetek mieszkańców miast stanowi ludność żydowska. W latach 1773 - 1787 wykształciła się odmienna formacja pokoleniowa. Są to ludzie urodzeni w latach 40 - 50 tego stulecia. Wykształcenie w szkołach Komisji Edukacji Narodowej podlegający wpływom kultury oświecenia.Narodem politycznym wówczas w tym rozumieniu była tylko szlachta , zaś chłopi podlegali całkowitej władzy dziedziców. Mówi się wręcz o potrójnym poddaństwie chłopa. Chłopi byli poddani osobiście tzn. bez zezwolenia dziedzica chłop nie mógł opuścić miejsca zamieszkania , czyli konkretnie wsi ; patrymonialnie , tzn. , że chłop podlegał tylko pańskiemu sądownictwu i nie mógł odwoływać się do sądów państwowych ( wyjątek stanowili chłopi z wsi królewskich ) , i wreszcie chłop poddany był panu gruntowo tzn. ziemia , którą użytkował nie była jego własnością , należała do dworu i z tej przyczyny chłop był zobowiązany do odrabiania pańszczyzny. Wymiar tej pańszczyzny nie był ustalony i mógł wynosić nawet 5 - 6 dniówek roboczych od gospodarstwa. Nie należy jednak zapominać , że wieś pańszczyźniana stanowiła pewną całość. Organem reprezentującym chłopów , a także organem sądowniczym była ława miejska. Sołtys zaś był mianowany przez pana. Tak więc , jak pisze wybitny historyk Emanuel Roztworowski " na przeciw siebie stały pański dwór i pańszczyźniana wieś ". z tym , że obok konfliktu istniały obszary współpracy , współdziałania. Dwór teoretycznie, często i praktycznie był zobowiązany do roztaczania opieki socjalnej nad wsią np. w warunkach głodu i ubóstwa dwór udzielał wspomożenia w żywności i inwentarzu.

Mieszkańcy miast byli osobiście wolni , podlegali prawom miejskim , ale nie mieli praw politycznych , tak więc o opodatkowaniu mieszczaństwa na cele państwowe decydował szlachecki sejm. Ponadto szlachta przebywająca w miastach , posiadajaca tam dom i parcele również nie podlegała sądownictwu miejskiemu.

Sama liczebność szlachty jako narodu politycznego oznaczała w praktyce 150 tysięcy dorosłych mężczyzn , z tego ok. 20 - 30 tys. ludzi samodzielnych majątkowo tzw.posesjonaci. Reszta szlachty stanowiła klientelę polityczną i gospodarczą - magnaterii.

klientela - poparcie w zamian za protekcję.

W Rzeczpospolitej Polskiej upowszechnienie własności z prawami politycznymi było bardzo niewielkie. Właściwie ludzi wolnych posiadających prawa publiczne i niezależność majątkową było bardzo niewiele.

Folwark - było to większe gospodarstwo nastawione na produkcję zboża, które sprzedawano , natomiast tym się różniło od gospodarstwa chłopskiego, bo zarządca sam nie uczestniczył tylko kierował produkcją