Sarmatyzm

Polską szlachtę wieku XVII i XVIII cechowało poczucie narodowej potęgi, świadomość tradycji i przekonanie o pochodzeniu Polaków od starożytnych Sarmatów. Duma była nieodłączną cechą barokowej mentalności. Z czasem pojęcie sarmatyzmu nabrało ujemnego nacechowania. Oznaczało całokształt obyczajów, kultury szlacheckiej, utożsamianych z zacofaniem, nietolerancją, dewocją, skłonnością do zabaw. Nurt ziemiański reprezentowali Wacław Potocki i Jan Ch. Pasek.

W utworze „Pospolite ruszenie" Potocki ukazuje obraz obozu wojskowego. Niezdyscyplinowana i gnuśna szlachta jest oburzona, że rotmistrz próbuje wyrwać ich ze snu i prowadzić do walki. W „Zbytkach polskich" potępia wystawne życie do którego dąży szlachta, nie zwracając na losy kraju. Autor dostrzega, iż Polska dąży do upadku. Epos „Transakcja wojny chocimskiej" ma charakter diariusza; zachowuje chronologię wydarzeń z bitwy z Turcją. Potocki wierzy w patriotyzm Polaków i Opatrzność. Wskazuje jednak na zaniedbanie rycerstwa i rzemiosła wojennego. Twórczość jego krytykuje również stosunki feudalne szlachcic-chłop.

J.Ch. Pasek w „Pamiętnikach" ukazuje życie w wojskowym obozie. Szlachcic jest pełen temperamentu, zawadiaka, dbały o własne wygody. Wojsko jest pozbawione karności. Urządza bójki i pijatyki obozowe. W drugiej części Pasek jawi się jako ziemianin. Przedstawia zwyczaje (konkury i przesądy) i upodobania do zabaw, uroczystych przemówień, biesiad, przepychu oraz brak zamiłowania do wiedzy.