Stanisław Wyspiański

Stanisław Wyspiański (ur. 15 stycznia 1869 w Krakowie, zm. 28 listopada 1907 tamże) - polski dramaturg, poeta, malarz, grafik i architekt.

Urodził się w rodzinie rzeźbiarza Franciszka Wyspiańskiego i Marii z Rogowskich. Matka zmarła kiedy Wyspiański miał siedem lat, a ponieważ ojciec nie potrafił sprawować nad nim odpowiedniej opieki, od 1880 roku wychowywał się u bezdzietnych wujostwa Kazimierza i Joanny (Janiny) Stankiewiczów, traktowany jak ich własne dziecko. Stankiewiczowie należeli do wyższej warstwy mieszczaństwa, a ich dom uchodził za wysoce kulturalny. Bywał u nich między innymi Jan Matejko.

Artysta żył w latach 1869-1907, a jego postać związana była z Krakowem. Studiował w Szkole Sztuk Pięknych i na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był kierownikiem graficznym krakowskiego "Życia". Oprócz malarstwa interesowały go inne dziedziny plastyki: grafika, sztuka witrażowa, polichromia oraz scenografia i kostiumologia teatralna. Wyspiański był zwolennikiem historycznego malarstwa Jana Matejki. W obrazach ulubionymi tematami były portrety ("Portret Lucjana Rydla", "Studium dziewczynki", "Autoportret"), mitologia ("Jutrzenka"), Biblia ("Madonna z dzieciątkiem"), wieś ("Chochoły"), macierzyństwo ("Śpiący Staś"), pejzaż ("Widoki na Kopiec Kościuszki"), a także szkice do książek. Ujawnia się tu styl secesyjny (dekoracyjna, kapryśna linia) oraz impresjonistyczny. W literaturze Wyspiański stał się największym obok romantyków twórcą dramatów. Był pierwszym inscenizatorem "Dziadów". Zadebiutował "Warszawianką", a kolejnymi utworami były "Lelewel", "Noc listopadowa", "Bolesław Śmiały", "Wesele", "Akropolis", "Wyzwolenie". Określano go mianem "czwartego wieszcza".

Dramaty Wyspiańskiego

• Meleager 1899, wyst. 1908
• Protesilas i Laodamia 1899, wyst. 1903
• Warszawianka ,wyd i wyst. 1898
• Klątwa 1899, wyst. 1909
• Wesele wyd. i wyst. 1901
• Wyzwolenie wyd. i wyst. 1903
• Legion 1900, wyst. 1911
• Bolesław Śmiały wyd. i wyst. 1903
• Noc Listopadowa 1904, wyst. 1908
• Skałka 1907
• Zygmunt August 1907 nieukończony, wyd. zupełnie 1930, wyst. 1932
• Akropolis 1904, wyst. 1926
• Powrót Odysa 1907, wyst. 1917