Stefan Żeromski wobec przeszłości narodowej

Stefan Żeromski ("Echa leśne", "Rukiw", "Nokturn") zwraca uwagę na małe tragedie jednostek, demitologizuje powstanie, ukazuje zwykłą prozę wydarzeń - historia skazuje ludzi na taki los, wobec niej są bezsilni; podkreśla kwestię tragicznego wyboru słusznej drogi, uważa, że powstanie spotkało się z niezrozumieniem chłopów, nieświadomych politycznie - wini za to społeczeństwo. Pokazuje, że był to zryw skazany na klęskę, gdyż nie było wspólnej walki szlachty i chłopów. Społeczeństwo nie chce walczyć, woli pozostać w dobrych stosunkach z zaborcą, jest nieoświecone (chłopi). Żeromski podkreśla heroizm uczestników powstania i jednocześnie kontrastujący z tym obraz społeczeństwa. Społeczeństwa samolubnego, myślącego tylko o przyziemnych sprawach i wartościach, które zapomniało o przeszłości ("Nokturn"). Autor ma jednak nadzieję, że idea przetrwa.