Świat wartości bohaterów średniowiecznych a system wartości człowieka współczesnego

Język polski, Średniowiecze

Rozkwit chrześcijaństwa w Europie po upadku Cesarstwa Rzymskiego dał podłoże do rozwoju nowych prądów kulturowych i filozofii, które wpłynęły na kształt epoki średniowiecza. Sposób patrzenia na świat charakterystyczny dla człowieka tej epoki wyznaczany był głównie przez dwie ideologie - teocentryzm oraz feudalizm. Pierwsza z nich wiązała się nierozerwalnie z dogmatami Kościoła katolickiego, podkreślając wielką rolę Boga w świecie, a w związku z tym także kultu religijnego. Feudalizm stanowił natomiast naturalne rozszerzenie nauk Kościoła, ponieważ ustanawiał hierarchię na ziemi na wzór opisanej w Biblii hierarchii niebieskiej.

W średniowiecznym świecie każdy człowiek posiadał swoje miejsce w społeczeństwie, zgodnie z którym musiał żyć i wypełniać obowiązki. Wszelkie próby wyłamania się z ustanowionego przez Boga porządku groziły potępieniem i mękami piekielnymi. Życie w cnocie nagrodzone miało być za to wiecznym szczęściem po śmierci. Literatura dostarcza nam przykładów postaci, które w oczach ówczesnych ludzi na taką nagrodę zasługiwały.

Jednym ze sposobów osiągnięcia cnoty była na przykład surowa asceza, polegająca na dobrowolnym wyzbyciu się wszelkich uciech doczesnych i poświęceniu życia modlitwom i medytacjom. Znakomity wzorzec ascety odnaleźć można w "Legendzie o świętym Aleksym". Aleksy to książęcy syn, który nie wahał się porzucić życia w dostatkach, rozdać swojego majątku biedakom, a następnie samemu leżeć na ulicy nie zważając na niewygody i oddawać się pobożnym rozmyślaniom. Po śmierci Aleksego mają miejsce zjawiska, świadczące o świętości bohatera - dzwony dzwonią same, a dotknięcie ciała zmarłego leczy wszelkie choroby. Jedną z wartości wyznawanych w średniowieczu było zatem całkowite wyrzeczenie się własnych przyjemności i wierna służba Bogu.

Czy także dzisiaj podobne postępowanie spotyka się ze społeczną aprobatą? Kościół katolicki z pewnością daleki jest od głoszenia surowej ascezy. Hasłami takimi posługują się raczej niektóre z nowych lub nieeuropejskich religii. Wystarczy sięgnąć do prasy, także tej "poważnej", lub zapytać się przeciętnego Polaka, co sądzi o tego typu praktykach i ich wyznawcach, aby przekonać się, że dalecy jesteśmy od popierania ascezy, tak popularnej w średniowieczu. Człowiek, który leży na ulicy, choćby oddawał się modlitwie lub pobożnym medytacjom, traktowany jest jako dziwak, a czasami nawet z wrogością.

Jednak w średniowieczu nie każdy, aby godnie i cnotliwie spędzić swoje życie, musiał zostać ascetą. Innymi od tych ukazanych w "Legendzie o świętym Aleksym" ideałami kierowali się na swojej drodze do zbawienia średniowieczni rycerze. Za przykład niech posłuży nam bohater "Pieśni o Rolandzie". Dzieło opisuje wyprawę władcy Franków, Karola Wielkiego, do Hiszpanii opanowanej przez niewiernych Saracenów. W tej misji krzewienia chrześcijaństwa uczestniczy obok wielu innych znakomitych francuskich rycerzy Roland, który dowodzi tylną strażą. Oddział Rolanda zostaje zaskoczony przez nieprzyjaciół. Bohater odrzuca propozycję towarzysza, aby zadąć w róg i w ten sposób sprowadzić pomoc. Sam postanawia ku chwale ojczyzny rozprawić się z wrogiem. Jednak ten akt brawury obraca się przeciwko Francuzom. Oddział zostaje zdziesiątkowany przez Saracenów. Śmiertelnie ranny Roland w swych ostatnich chwilach modli się za siebie i swoich podwładnych żołnierzy, żegna z ojczyzną, w symbolicznym geście oddaje Bogu swoje lenno - życie. Święci i anioły unoszą duszę hrabiego do raju.

Do wartości, jakie wyznaje Roland, należy przede wszystkim poświęcenie dla ojczyzny uosobionej w postaci suwerena, Karola Wielkiego. Również troska o własnych wasali, którym bohater ofiarowuje ostatnią modlitwę w swoim życiu, wyróżnia Rolanda jako idealnego rycerza średniowiecznego. Można by zastanawiać się, dlaczego wobec tego Roland zdecydował się na samotną, brawurową walkę z wrogiem, a nie wezwał na pomoc wojska Karola Wielkiego. Odpowiedź znajdujemy w rycerskim etosie. Honor nakazywał Rolandowi walkę, bohater nie chciał okazać się tchórzem oczekującym wsparcia ze strony swojego pana. W "Pieśni o Rolandzie" nie brakuje również elementów religijnych. Śmierć na polu walki przeciwko poganom zapewnia bohaterowi wieczną chwałę. Głęboka wiara Rolanda sprawia, że rycerz wspina się na wzgórze, aby być bliżej nieba i cały czas, kiedy czuje zbliżający się kres swojego życia, nie przestaje modlić się do Boga. Podobnie jak "Legenda o świętym Aleksym" "Pieśń o Rolandzie" kończy się wniebowstąpieniem duszy bohatera, czyniącym go wzorem do naśladowania dla odbiorców utworu.

W innej średniowiecznej opowieści, "Dziejach Tristana i Izoldy", dobitniej jeszcze niż w "Pieśni o Rolandzie", podkreślona jest zasada wierności wasala wobec suwerena. Tristan i Izolda to para ludzi, którzy po omyłkowym wypiciu czarodziejskiego napoju zakochują się w sobie bez pamięci. Na przeszkodzie miłości staje fakt, że Izolda w chwili, kiedy spotyka Tristana, jest zaręczona z jego panem, królem Markiem. Tristan czuje się winny wobec króla, który wychowywał go od maleńkości. Miłość do przyszłej żony Marka, Izoldy, równoznaczna jest zdradzie gorszej jeszcze niż otwarte wypowiedzenie posłuszeństwa i targnięcie się na ziemskie dobra suwerena. Jedynym wyjściem, jakie odnajduje nieszczęśliwy rycerz, jest samobójstwo.

Z upływem czasu straciły na znaczeniu niektóre feudalne ideały przedstawione w "Pieśni o Rolandzie" i "Dziejach Tristana i Izoldy". Współczesnemu człowiekowi ślepa wierność i wzniosła cześć, jaką Roland obdarzał swojego pana, a już na pewno dramatyczna decyzja Tristana, mogą wydać się przesadzone. Myliłby się jednak ktoś, kto stwierdziłby, że model średniowiecznego rycerza odszedł dzisiaj w niepamięć. Chociaż nie spotykamy na co dzień ludzi kierujących się zasadami wyznawanymi przez hrabiego Rolanda, nie brak fikcyjnych postaci konstruowanych na wzór dawnego rycerza - szlachetnego obrońcy uciśnionych. Idealnie pasuje do takiego modelu na przykład kinowa postać Batmana albo Luke'a Skywalkera z "Gwiezdnych wojen". Zmieniły się formy. Dzisiejsi bohaterowie nie są już odzianymi w zbroję konnymi wojownikami. Jednak zasada wciąż pozostaje ta sama: uznanie zyskuje człowiek nieustraszenie zwalczający zło, wierny ponad wszystko określonym zasadom moralnym.

Średniowiecznych idealnych bohaterów - nieważne czy chodziło o ascetę, czy o rycerza - wyróżniał ich stosunek do bogactw i dóbr materialnych. Zawsze ponad doczesne posiadanie przedkładane były zalety ducha i cnota. Zasada "vanitas" głosiła bowiem, że wszystko, co posiadamy na ziemi, zostanie kiedyś przez nas utracone. Każdego, zwykłego człowieka, króla czy papieża, czeka nieunikniona śmierć. Życie jest tylko sprawdzianem, na który Bóg wystawia ludzi przed zdecydowaniem o ich przyszłym przeznaczeniu. Ten bardzo popularny w średniowieczu sposób myślenia pozwalał utrzymać w porządku feudalne społeczeństwo.

Dziś większość ludzi mało uwagi poświęca na co dzień myśleniu o tym, co czeka ich, według doktryny Kościoła, po skończeniu ziemskiej egzystencji. Obserwować można zjawisko całkiem przeciwne: to właśnie pełne sukcesów i przyjemności życie jest wartością, do której dążymy. Nie można chyba zdecydowanie potępić takiego podejścia. Czasem jednak w skomercjalizowanym świecie, którym rządzi pieniądz, przychodzi ochota, żeby odetchnąć i wspomnieć zamierzchłe bajkowe czasy, gdy na gościńcu można było spotkać błędnego rycerza lub świętego pustelnika.

Podobne tematy

Myśl polityczna w publicystyce i literaturze renesansu

"O poprawie Rzeczypospolitej" A.F. Modrzewski Składa...

Inicjatywy Stanisława Augusta (teatr, czasopisma, szkolnictwo, mecenat).

Mecenat. Stanisław August jako polityk nie odniósł...

Wymień i scharakteryzuj średniowieczne formy teatralne

W średniowieczu kontynuowano istniejące już gatunki...

Co z dorobku literatury staropolskiej uważasz za godne ocalenia?

Trzeba przyznać, że ktoś, kto zdecydował się...

Żródła: wikipedia.pl, teksty nadesłane

Serwis matura memento.pl jest serwisem społecznościowym, publikuje materiały nadesłane przez internautów i nie odpowiada za treść umieszczanych tekstów oraz komentarzy. Serwis matura memento.pl dokłada wszelkich starań, aby weryfikować nadsyłane materiały oraz dbać o ich zgodność z polskim prawem.
  

Ebooki edukacyjne

Dobre wypracowania
Jak samodzielnie pisać wypracowania i otrzymywać z nich wysokie oceny bez większego wysiłku?

Jak zdać egzamin?
Poznaj metody i sztuczki, aby bezstresowo i zawsze pozytywnie zdać każdy egzamin!

Techniki pamięciowe dla każdego
Jak wykorzystać moc swojego umysłu poprzez efektywne techniki pamięciowe i zapamiętać wszystko czego potrzebujesz?

Szybka nauka języków obcych
Jak szybko i skutecznie uczyć się języków obcych, wykorzystując możliwości własnego umysłu?

Szybka nauka
93 specjalne ćwiczenia, dzięki którym nauka nie będzie sprawiać Ci problemów