Szlachecki ruch egzekucyjny w XVI w.

Historia, Historia Polski, XVI - XVII wiek

Ruch egzekucyjny, (znany także pod hasłem egzekucji praw, egzekucji dóbr, popularyści, zamoyczycy) - ruch polityczny średniej szlachty w XVI w., w Polsce (a później w Rzeczypospolitej Obojga Narodów), którego celem było przeprowadzenie reform. Reformy te zmierzały do umocnienia państwa i ograniczenia wpływów magnaterii i duchowieństwa. Ruch czasowo, choć nie zawsze, stawał się ważnym sojusznikiem króla

Konflikt między Zygmuntem Augustem a stanem ziemiańskim dotyczył w istocie spraw szerszych. Szlachta występująca początkowo przeciwko poczynaniom dworu, stopniowo wypracowywała swój program polityczny. Ruch egzekucyjny skupił w połowie XVI wieku szerokie rzesze szlachty, a jego zwolennicy wychodzili z założenia, że ponad wszelką władzą w Królestwie stoi prawo. Domagali się więc przywrócenia go wszędzie tam, gdzie zostało ono przez panującego naruszone lub złamane. Ich postulaty służyły więc egzekucji, czyli wykonaniu praw. Żądali ujednolicenia wszystkich ziem pozostających pod władzą Jagiellonów, to znaczy unii Polski z Litwą i zniesienia odrębności Prus Królewskich, a poza tym połączenia Mazowsza z Koroną, oraz rozłożenia ciężarów finansowych na całą monarchię. Zgodnie z postanowieniem statutu Aleksandra 1504 wnioskowali, aby unieważnić zastawy i darowizny z królewszczyzn. Ponieważ przywrócenie dóbr monarszych zasiliłoby znacznie skarb państwa, pozwoliłoby to pokryć wydatki na potrzeby wojskowe. Przypominali także o częstym łamaniu zasady zakazującej łączenia kilku stanowisk państwowych w jednym ręku.

Egzekucjoniści poddawali w wątpliwość przywileje kościoła i domagali się nałożenia większych podatków na duchowieństwo, które dotąd ponosiło takie same ciężary jak szlachta. Ruch egzekucyjny stanowczo występował przeciwko wykonywaniu wyroków sądowych przez królewskich starostów. Problem ten zaostrzył się wraz z rosnącymi wpływami reformacji w Polsce. Szlachta domagała się zapewnienia swobód wyznaniowych i uniezależnienia od Rzymu.

Zygmunt August początkowo odrzucał te postulaty opierając się na wybranym gronie senatorskim. Zatarg ze szlachtą zaostrzył się w 1559, kiedy to sejm wobec odkładania przez króla egzekucji praw, odmówił uchwalenia podatków na potrzeby wojny o Inflanty. Zygmunt August udał się więc na Litwę, gdzie przebywał do 1561. Trzyletnia nieobecność władcy, przerwa w zwoływaniu sejmu i obradach sądów królewskich naruszyła dość poważnie stabilność państwa.

Cele

Ruch ten zakładał istotne zmiany społeczne i polityczne w Rzeczypospolitej. Wśród postulatów wysuwanych przez ruch egzekucyjny były:

  • wyegzekwowanie praw i obyczajów zawartych w konstytucjach sejmikowych (czyli dawnych aktach prawnych), a także kodyfikacji prawa – stąd 'egzekucja praw';
  • domagano się egzekucji dóbr (zwrotu królowi królewszczyzn, nielegalnie trzymanych przez wielu magnatów) – stąd 'egzekucja dóbr';
  • przestrzegania prawa o tzw. incompatibiliach (z 1504), czyli zakazie sprawowania przez jedną osobę wielu urzędów, i reguły osiadłości (urzędy ziemskie mogą być obejmowane tylko przez szlachtę zamieszkała na danej ziemi);
  • zwiększenia uprawnień Sejmu; programowi egzekucjonistów towarzyszyło hasło nihil novi (nic nowego bez izby poselskiej) i wysuwali postulaty silnego rządu. Egzekucjoniści domagali się udziału całej szlachty w stanowieniu praw. Król ma reprezentować monarchię, senat magnaterię, izba poselska demokrację, a z tych trzech najistotniejszą siłą państwa miała być izba poselska;
  • zniesienia uprzywilejowania duchowieństwa, opodatkowania go i sekularyzacji dóbr kościelnych (a konkretnie: sprzeciwiano się egzekucji wyroków sądów kościelnych w sporach o dziesięcinę i inne kwestie ekonomiczne; domagano się by sołtysi z dóbr kościelnych odbywali służbę wojskową; żądano opodatkowania dziesięcin; postulowano przegląd darowizn na rzecz kościoła; sprzeciwiano się przechodzeniu dóbr szlacheckich na rzecz kościoła; domagano się przestrzegania porozumienia z papieżem w sprawie nominowania na urzędy i godności kościelne; opłaty za objęcie biskupstwa (annaty), dotąd wysyłane do Rzymu), miały być przeznaczane na obronę przed Tatarami);
  • unowocześnienia procedury sądowej;
  • zacieśnienia unii z Litwą
  • likwidacji odrębności Prus,
  • potwierdzenia elekcyjności (sprzeciw wobec vivente rege)
  • uporządkowania skarbu
  • utworzenia stałego wojska
  • zagwarantowania wolności wyznania
  • całkowitej wolności celnej, zwolnienia z podatków wewnętrznych, takich jak myta, cła mostowe
  • wzmocnienia pozycji szlachty wobec mieszczan: likwidacji cechów, zakaz posiadania ziemi przez "nieszlachtę", zwiększenia wolności handlowe dla Żydów (współpracujących ze szlachtą przeciw mieszczanom) oraz wciągniecie mieszkających w dobrach szlacheckich pod jurysdykcję patrymonialną, ograniczenia odnośnie obejmowania stanowisk kościelnych przez nie szlachtę. 

Egzekucja praw godziła w interesy magnaterii i duchowieństwa:

  • uporządkowanie i znormalizowanie norm prawnych i ustrojowych
  • uznanie zasady elekcyjności tronu
  • egzekucja dóbr, reforma skarbu i sądownictwa

 

Zygmunt Stary 1506-1539

  • 1537 - wojna kokosza
  • sejm piotrkowski 1538 i krakowski 1538-9; kompromis - nie wydawanie konstytucji bez zgody sejmu; elekcja za zgodą sejmu

Zygmunt II August

  • inkorporacja księstw śląskich
  • włączenie Prus Książęcych do Korony
  • zagwarantowanie wolności religijnej
  • szlacheckie sądownictwo- najwyższy Trybunał Koronny

(Ostróg, Ossoliński, Sienicki)

Podobne tematy

Rozwój reformacji na zachodzie Europy

Reformacja - ruch religijny i społeczny w XVI wieku...

Stalinizm

    Lud jest wolny gdy sam stanowi...

Starożytne Chiny

Chińczycy uważają, że ich państwo ma boskie...

Polska tradycja niepodległościowa za Napoleona

Postać Napoleona postrzegana jest na świecie, jako...

Nazizm - charakterystyka

Przyczyny nazizmu w Niemczech: - powszechne przekonanie...

Żródła: wikipedia.pl, teksty nadesłane

Serwis matura memento.pl jest serwisem społecznościowym, publikuje materiały nadesłane przez internautów i nie odpowiada za treść umieszczanych tekstów oraz komentarzy. Serwis matura memento.pl dokłada wszelkich starań, aby weryfikować nadsyłane materiały oraz dbać o ich zgodność z polskim prawem.
  

Ebooki edukacyjne

Dobre wypracowania
Jak samodzielnie pisać wypracowania i otrzymywać z nich wysokie oceny bez większego wysiłku?

Jak zdać egzamin?
Poznaj metody i sztuczki, aby bezstresowo i zawsze pozytywnie zdać każdy egzamin!

Techniki pamięciowe dla każdego
Jak wykorzystać moc swojego umysłu poprzez efektywne techniki pamięciowe i zapamiętać wszystko czego potrzebujesz?

Szybka nauka języków obcych
Jak szybko i skutecznie uczyć się języków obcych, wykorzystując możliwości własnego umysłu?

Szybka nauka
93 specjalne ćwiczenia, dzięki którym nauka nie będzie sprawiać Ci problemów