Traktat wersalski 1919

Traktat wersalski to główny układ pokojowy kończący pierwszą wojnę światową, podpisany przez Niemcy i państwa ententy 28 czerwca 1919 roku. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny.

Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego, Romana Dmowskiego oraz Władysława Grabskiego. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Rosja Radziecka nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, który podpisał osobny pokój z Niemcami w 1918 (pokój brzeski).

Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi:

• 10 września 1919 z Austrią w Saint-Germain-en-Laye (traktat pokoju z Austrią)
• 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-sur-Seine (traktat pokojowy z Bułgarią)
• 4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon (traktat w Trianon)
• 10 sierpnia 1920 z Turcją w Sevres (Traktat pokojowy w Sèvres 1920) 

W pierwszej części traktatu (artykuły 1-26), liczącego łącznie 440 artykułów zapisano powołanie Ligi Narodów. Dalsze części dotyczyły losów Niemiec.

18 stycznia 1919 rozpoczęła obrady w Paryżu konferencja pokojowa, której celem było ułożenie powojennego ładu na świecie zwanego od miejsca podpisania najważniejszego porozumienia z Niemcami porządkiem wersalskim.

Mimo zapowiedzi USA (orędzie Wilsona z 8 stycznia 1918), z którą zgodziły się również pozostałe kraje zwycięskiej koalicji, o ułożeniu powojennych stosunków międzynarodowych z poszanowaniem praw wszystkich narodów i stworzeniu na przyszłość mechanizmów zapobiegających konfliktom międzypaństwowym, w praktyce nie zrealizowano tych szczytnych zamiarów. Złożyły się na to następujące przyczyny:

• rozbieżność interesów Francji (zainteresowanej jak największym osłabieniem Niemiec i utworzeniem w miarę silnego państwa polskiego jako ważnego elementu w przyszłej polityce antybolszewickiej i antyniemieckiej) i Wielkiej Brytanii (zainteresowanej przede wszystkim przejęciem niemieckich kolonii, ale niechętnej zbytniemu osłabieniu samych Niemiec widząc w nich właśnie główny bastion obrony Europy przed zalewem komunistycznym, co w konsekwencji oznaczało dosyć sztywne stanowisko w sprawie polskiej np. zostawienie Śląska przy Niemczech)

• mimo chęci odegrania czołowej roli przez prezydenta USA Wilsona, głównego pomysłodawcy Ligi Narodów, Senat nie dopuścił do przystąpienia USA do tej organizacji i tym samym nie mogła ona odegrać roli jaką dla niej przewidziano, stając się w praktyce międzynarodową „przykrywką" interesów Francji i Wielkiej Brytanii (system mandatowy)

• niedopuszczenie do udziału w Lidze Narodów od samego początku istnienia tej organizacji (mającej być przecież podstawą pokojowego ładu w powojennym świecie) dwóch wielkich przegranych tzn. Rosji i Niemiec. Pogłębiało to ich niezadowolenie z postanowień „dyktatu wersalskiego", co w konsekwencji doprowadziło do ich współdziałania w kierunku rewizji jego postanowień i było jedną z przyczyn wybuchu II wojny światowej

Postanowienia traktatu wersalskiego:

• uznanie Niemiec za winne wybuchu wojny i w związku z tym obciążenie ich obowiązkiem płacenia olbrzymich kontrybucji

• zakaz wprowadzenia obowiązku powszechnej służby wojskowej, przy możliwości utrzymywania 100 tys. żołnierzy zawodowych, oraz zakaz budowy czołgów, samolotów i łodzi podwodnych

• odebrano Niemcom wszystkie kolonie (przejęły je głównie Wielka Brytania i Francja bezpośrednio lub jako mandaty Ligi Narodów)

• Francja otrzymywała Alzację i Lotaryngię oraz Zagłębie Saary na okres 15 lat

• demilitaryzacja 50 kilometrowego pasa ziemi na wschodnim brzegu Renu

• przyznanie części terytoriów Polsce (bezpośrednio Wielkopolska, Pomorze; w drodze plebiscytu Górny Śląsk, Warmia i Mazury) oraz utworzenie Wolnego Miasta Gdańska