Układ Słoneczny - budowa

Składnikami Układu Słonecznego są planety i ich księżyce, planetoidy, komety, meteoroidy i materia międzyplanetarna. Wszystkie wymienione ciała niebieskie krążą wokół Słońca, utrzymywane siłami jego grawitacji. Układ Słoneczny ma kształt zbliżony do dysku. Niemal cała masa Układu skupiona jest w Słońcu - 99,87%.

Układ Słoneczny to układ planetarny Słońca. Składa się, zaczynając od środka, z następujących obiektów:

• Słońca
• 4 skalistych planet - Merkurego, Wenus, Ziemi i Marsa oraz ich księżyców
• pasa planetoid
• 4 gazowych planet - Jowisza, Saturna, Urana i Neptuna oraz ich księżyców
• różnych niewielkich obiektów leżących poza orbitą Neptuna, w tym:
  • obiektów pasa Kuipera, w tym między innymi Plutona, do niedawna zaliczanego do planet (obecnie jest on traktowany jako planeta karłowata)
  • obiektów należących do dysku rozproszonego takich jak miedzy innymi Sedna o nietypowych zaburzonych orbitach.
  • obłoku Oorta (umowna granica Układu Słonecznego).

Zgodnie z oficjalnym podziałem uchwalonym na XXVI Zgromadzeniu Ogólnym IAU 24 sierpnia 2006 r., każdy z obiektów Układu obiegających Słońce należy do jednej z 3 kategorii:

• planety
• planety karłowate
• małe ciała Układu Słonecznego.

Słońce - gwiazda centralna Układu Słonecznego, wokół której krąży Ziemia, inne planety oraz mniejsze ciała niebieskie. Słońce to najjaśniejszy obiekt na niebie i główne źródło energii docierającej do Ziemi. Jest gwiazdą średniej wielkości, zbudowaną głównie z wodoru (ok. 70%) i helu (ok. 27%). W jego wnętrzu zachodzą reakcje ter­mojądrowe będące źródłem energii słonecznej. Temperatura po­wierzchni Słońca wynosi ok. 5500°C, natomiast jego wnętrza ok. 14 min °C. Przejawem aktywności są wybuchy materii wyrzu­canej przez Słońce na duże odległości, widoczne z Ziemi w postaci rozbłysków. Z Ziemi widoczne są również plamy słoneczne. Są to obszary promieniujące znacznie słabszym światłem - stąd wraże­nie ciemnej barwy. Ich ilość, wielkość, kształt i położenie ulegają zmianom. W zwiększonej ilości plamy na Słońcu pojawiają się co ok. 11-12 lat. Oblicza się, że w ciągu jednej sekundy na skutek promieniowania Słońce traci 5 min ton swojej masy.

Planety typu ziemskiego - to Merkury, Wenus, Ziemia i Mars. Mają niewiel­kie rozmiary, natomiast bardzo dużą gęstość budującej je materii. Wszystkie mają metaliczne jądro i twardą skorupę zbudowaną głównie ze skał krzemianowych. Otoczone są atmosferą o różnym składzie chemicznym, różnej gęstości i grubości. Na powierzchni wszystkich planet tej grupy znajdują się ślady uderzeń meteorytów i ślady działalności wulkanicznej. Planety typu ziemskiego, ze względu na swoje położenie w Układzie Słonecznym, tworzą grupę planet wewnętrznych.

Planety olbrzymie - należą do nich Jowisz, Saturn, Uran i Neptun. Mają znacznie większe średnice niż planety wewnętrzne, natomiast znacznie mniejszą gęstość materii, z której są zbudowane. Przy­puszczalnie są to gazowe bryły, zbudowane głównie z wodoru, posiadające niewielkie stałe jądra, nie mają natomiast skalistej skorupy. Przypuszcza się również, że gazy budujące planety olbrzymie są pod tak dużym ciśnieniem, że pod jego wpływem ulegają skropleniu. Planety mogą być więc kulami cieczy, utrzy­mującymi swój kształt dzięki sile grawitacji. Badanie planet olbrzymich jest utrudnione z powodu ich gęstych atmosfer, skła­dających się z wodoru, helu, metanu i amoniaku. Charaktery­styczną cechą tych planet jest duże spłaszczenie biegunowe, będące skutkiem bardzo szybkiego ruchu obrotowego. Planety olbrzymie posiadają liczne księżyce i pierścienie utworzone z pyłów rozpro­szonej materii (np. Jowisz i Uran) lub bryłek lodu (np. Saturn).

Księżyce - ciała niebieskie krążące wokół planet. Liczba księżyców obie­gających planety jest różna: Ziemia i Pluton są okrążane przez l księżyc, Mars przez 2, Jowisz przez 16, a Saturn przez 23. Księży­ce na ogół nie posiadają atmosfery.

Planetoidy (asteroidy) - małe ciała niebieskie o nieregularnych kształtach i średnicach od kilkudziesięciu do kilkuset kilometrów, krążące mię­dzy planetami wokół Słońca. Największe z nich to Ceres, Pallas i Vesta. Obecnie znanych jest ponad 3000 planetek. Przypuszcza się, że planetki są szczątkami jednej wielkiej planety, która niegdyś obiegała Słońce między orbitami Marsa i Jowisza i uległa rozbiciu.

Komety - małe ciała niebieskie, poruszające się okresowo wokół Słońca po bardzo wydłużonych torach. Są to bryły zbudowane z dwutlenku węgla, amoniaku i metanu zmieszanych z pyłem i spojonych lo­dem. Obecnie znamy około 1000 komet, z których np. kometa Halleya pojawia się co 75 lat. Gdy kometa zbliża się do Słońca, powstaje wokół jej jądra pyłowo-gazowa otoczka, tzw. koma, która wraz z jądrem stanowi głowę komety. Kometa posiada również warkocz składający się z pyłów i gazów pochodzących z głowy komety. Warkocz może mieć długość kilkuset milionów kilometrów. Po przejściu obok Słońca warkocz i koma zanikają. Wyparowywanie lodowego spoiwa komety powoduje rozluźnienie jądra i z biegiem czasu jego rozpad na meteoroidy.

Meteoroidy - skalne bryły materii i drobnego pyłu, krążące w Układzie Sło­necznym. Po wejściu w atmosferę ziemską wywołują zjawisko świecenia- spalaj ą się częściowo lub całkowicie i noszą nazwę me­teorytów. Spadające na powierzchnię Ziemi meteory najczęściej są bryłami kamiennymi (krzemiany), rzadziej kamienno-żelaznymi lub żelaznymi.

Materia międzyplanetarna to wszelka materia znajdująca się w przestrzeni międzyplanetarnej. Wypełniają ją gazy, pył międzyplanetarny, wiatr słoneczny, promieniowanie oraz pola magnetyczne Słońca i planet. Zasadniczo do materii międzyplanetarnej można zaliczyć małe obiekty Układu Słonecznego, czyli planetoidy, komety, meteoroidy.