Utwor parenetyczny i hagiograficzny

Żywoty świętych, hagiografia (hagios = święty, graphein = pisać) jest to dział piśmiennictwa religijnego, który obejmuje żywoty świętych, legendy z nimi związane oraz opisy cudów. Hagiografia składa się z trzech części:

• opisu życia świętego (vitae)
• męczeństwa (passio)
• cudów (miracula)

Często opis postaci świętego poprzedzony jest inwokacją do Mesjasza z prośbą o natchnienie, łaskę i oczyszczenie z grzechów. W tym początkowym fragmencie dzieła autor potwierdza swoją wiarygodność oraz zachęca czytelników do lektury swojego utworu.

Utwór hagiograficzny opis życia świętego; typ ten kształtował się już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa na Wschodzie, gdzie w języku greckim spisywano żywoty pustelników; w przekazach dziejów i czynów świętych podkreślano zwłaszcza cnoty praktykowane przez nich w stopniu heroicznym, celowo przy tym wyolbrzymiając dziłania, postępki oraz umartwienia bohaterów tworząc w ten sposób wzór osobowy.

Przykładem utworu hagiograficznego jest "Legenda o św. Aleksym". Opisuje ona Aleksego, syna rzymskiego partycjusza, rozdającego majątek biedakom. Odrzuca on szczęście rodzinne, opuszcza dom i ojczyznę, żyje w biedzie, całe dnie poświęcając modlitwie i religijnej kontemplacji. Gdy jego pobożność nabiera rozgłosu, ucieka z miejsca pobytu, aby, jak przystało na człowieka prawdziwie oddanego jedynie Bogu, żyć w skromności i zapomnieniu. Po siedemnastu latach wraca do domu ojcowskiego i nie rozpoznany przez nikogo, pędzi życie żebraka. Przed śmiercią spisuje historię swego żywota, a po zgonie znaczonym licznymi cudami zostaje rozpoznany i kanonizowany. Św. Aleksy jest przykładem ascety.

Utwór parenetyczny to utwór mający charakter pouczający, moralizatorski;

Przykładem utworu parenetycznego jest "Pieśń o Rolandzie". Ten epicki poemat opisuje wyprawę wojenną Karola Wielkiego, władcy Franków, do Hiszpanii zajętej przez niewiernych Saracenów. Opisane jest w nim zwycięstwo nad poganami, zdobycie Hiszpanii i tragiczna klęska tylnej straży armii, która w trakcie powrotu do Francji została zdradziecko zaskoczona i po bohaterskiej walce wycięta. Zginął wówczas kwiat rycerstwa, w tym hrabia Roland bohater poematu, kuzyn władcy. Cechy rycerza Rolanda:

• odważny podejmuje walkę z silniejszym nieprzyjacielem;
• dba o honor nie zadął w róg w obawie o posądzenie go o tchórzostwo;
• religijny wierzy w Boga, który zabierze jego towarzyszy do raju;
• przyjaciel;
• patriota umierając, chce widzieć Francję;
• walczy w imię wiary chrześcijańskiej nienawidząc pogan, walczy w sposób okrutny i bezwzględny.

Utwór jest arcydziełem gatunku "pieśni o czynach" powstających już przed XI wiekiem i tworzonych przez tzw. truwerów.

Epopeje średniowieczne:

O Karolu Wielkim i jego 12 palladynach - epopeja francuska;
O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu - epopeja angielska;
O karłach i Nibelungach strzegących skarbu w Repcie - epopeja niemiecka;
Słowo o wyprawie Igora - epopeja rosyjska.