Wojna trzydziestoletnia

Wojna trzydziestoletnia - była konfliktem zbrojnym w Europie toczącym się od 23 maja 1618 do 24 października 1648 pomiędzy częścią państw Rzeszy niemieckiej wspieranych przez inne państwa europejskie (jak Szwecja czy Francja) a potęgą katolickiej dynastii Habsburgów. Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej, jednym z powodów jej długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich do osłabienia potęgi Habsburgów.

Wojnę trzydziestoletnią dzieli się na cztery okresy:

• okres czesko-palatynacki (1618-1623)
• okres duński (1625-1629)
• okres szwedzki (1630-1635)
• okres francusko-szwedzki (1635-1648)

W wojnie trzydziestoletniej, pośrednio lub bezpośrednio, wzięły udział niemal wszystkie państwa europejskie. Stronę katolicką reprezentowały państwa Habsburgów (Austria, Hiszpania i Państwo Kościelne), niektóre księstwa I Rzeszy (m.in. Bawaria). Oficjalnie swojego wsparcia katolikom nie udzieliła Rzeczpospolita Obojga Narodów, lecz zaciężne wojsko lisowczyków wysłane przez króla na Węgry.

Po stronie protestanckich państw Rzeszy (m.in. Czech, Palatynatu) stanęła Dania (do 1629 r.), Szwecja, Francja, Siedmiogród.

Wojna zakończyła się zwycięstwem strony protestanckiej. Jej głównymi skutkami, oprócz zapewnienia wolności wyznania na terenie Rzeszy, było osłabienie dynastii Habsburgów, wzmocnienie pozycji Francji i Szwecji oraz uznanie niepodległości Zjednoczonych Prowincji Niderlandów. Wojnę zakończył pokój westfalski podpisany w 1648 r.

1608 - powołanie Unii Protestanckiej przez 17 miast i 9 władców w Rzeszy w celu sprzeciwieniu się naruszeniom pokoju augsburskiego 1555. Na czele Ligi stanął palatyn reński Fryderyk V

1609 - powołanie Ligi Katolickiej przez władców i miasta popierające Habsburgów; dowodził Maksymilian Bawarski

1. Okres czeski i podbój palatynatu 1618-23

1618/ 23 maj - defenestracja praska

1619 - po śmierci cesarza Macieja stany czeskie detronizują Ferdynanda i swoim królem ogłaszają palatyna reńskiego Fryderyka V; Liga Katolicka popiera Ferdynanda w zamian za obietnice godności elektorskiej dla swojego przywódcy Maksymiliana Bawarskiego po Fryderyku V

1620 - opanowanie przez cesarza Austrii

1620 /8 listopad - bitwa pod Białą Górą; klęska protestantów zdobycie Pragi przez cesarza i Ligę Katolicką; Fryderyk V ucieka do Holandii

1621/22 - zajęcie Palatynatu, pozbawienie godności elektorskiej Fryderyka V i oddanie jej Maksymilianowi Bawarskiemu

2. Okres duński

1625 - król duński Chrystian IV z racji tego, że był władcą Holsztynu , miesza się w sprawy Rzeszy i przystępuje do wojny po stronie protestantów i zdobywa Meklemburgię i Dolną Saksonię

1626 - funkcję głównodowodzącego armii Ligi Katolickiej obejmuje Albrecht von Wallestein, który w szybkim czasie organizuje armię, która „żywi się sama"

1626 - bitwa pod Lutter i rozbicie przez Walensteina armii duńskich; odzyskanie Dolnej Saksonii

1627 - Wallestein wypiera Duńczyków z Holsztynu i pustoszy samą Danię

1629 - wydanie przez Ferdynanda edyktu restrykcyjnego cofającego wszystkie sekularyzacje dóbr kościelnych po 1555 roku

1629 - pokój w Lubece kończy etap duński; Dania zatrzymuje Holsztyn w zamian za nie wtrącanie się w sprawy Rzeszy

1630 - sejm Rzeszy w Ratyzbonie zmusza Habsburgów do zmniejszenia armii i zwolnienia Wallensteina

3. Okres szwedzki

1630 - Gustaw II Adolf ląduje w Peenemunde i zajmuje Pomorze i Meklemburgię

1631 - rzeź protestanckiego Magdeburga dokonana przez wojska Ligi Katolickiej dowodzone przez Tilly`ego powoduje poparcie inwazji szwedzkiej przez protestantów

1631 - bitwa pod Breitenfeld; klęska wojsk katolickich (śmierć Tilly`ego) powoduje rozpad Ligi Katolickiej i zajęcie przez Szwedów Saksonii i Czech

1631 - rozpad Ligi Katolickiej zmusza Ferdynanda do przywrócenia do łask Wallensteina, który szybko odzyskuje Czechy

1632 - bitwa pod Lutzen - zwycięstwo Szwedów pomimo śmierci króla Gustawa II Adolfa; załamanie się Wallensteina, który zaczyna paktować z protestantami i za to zostaje zabity z rozkazu cesarza w 1634

4. Okres szwedzko - francuski

1635 - zawarcie w Compiegne traktatu francusko - szwedzkiego o wojnie z Habsburgami

1635 - Francja wypowiada wojnę Hiszpanii a Habsburgowie austriaccy popierają swoich madryckich ziomków i wypowiadają z kolei wojnę cesarzowi

1636/7 - początkowe sukcesy Habsburgów

1638 - zdobycie przez Francuzów twierdzy Brisch odcina połączenie Włoch z Niderlandami pozbawiając zaopatrzenia armię habsburskie; jest to moment przełomowy

1639 - rozgromienie floty hiszpańskiej przez Holendrów pod Dunkierką

1646 - zajęcie Bawarii przez Francuzów i Szwedów

1647 - Maksymilian Bawarski opuszcza Ferdynanda i zawiera przymierze z Francją

1648 - pokój westfalski; Munster z Francją i Osnabruck ze Szwedami

• Francja otrzymywała Alzację i biskupstwa Metz, Toul i Verdun
• Szwecja otrzymywała Pomorze Zachodnie ze Szczecinem, ujściem Odry, Rugię oraz Bremę i Wismar
• potwierdzono niepodległość Niderlandów i Szwajcarii
• Brandenburgia dostawała Pomorze Zachodnie z Kołobrzegiem
• zniesiono edykt restrykcyjny i rozszerzono możliwość wyboru wyznania (katolicyzm, luteranizm, kalwinizm) także na poddanych w Niemczech zaczęła wzrastać rola Austrii i Brandenburgii
• straty ludnościowe około 35-40%
• mocarstwami stają się Francja i Szwecja

1659 - traktat pirenejski Francji z Hiszpanią kończy wojnę pomiędzy tymi krajami. Ludwik IX poślubił córkę Filipa IV Marię Teresę