Zasługi i dorobek twórczy Stanisława Konarskiego

Hieronim Franciszek Konarski (1700-1773) herbu Gryf, po wstąpieniu do pijarów przybrał imię Stanisław od świętego Wawrzyńca (ur. 30 września 1700 w Żarczycach koło Jędrzejowa, zm. 3 sierpnia 1773 w Warszawie) - pisarz, pedagog, publicysta, reformator szkolnictwa i założyciel Collegium Nobilium w roku 1740.,pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej. Po ukończeniu szkoły wstąpił do zakonu pijarów. Był nauczycielem w kolegium pijarskim w Warszawie. Dwa lata studiował w Rzymie, a następnie wyjechał do Paryża, gdzie dokładnie poznał stan i nowoczesność szkolnictwa francuskiego. Po powrocie do kraju poświęca się pracy na rzecz dobra Polski zajmuje się reformą ustroju państwowego, działalnością oświatową i twórczością literacką.

W dziedzinie oświaty Konarski proponował powołanie urzędu państwowego sprawującego nadzór nad szkołami i kierującego sposobami nauczania. Zreformował szkoły pijarskie, w których naczelnym celem stało się właściwe wychowanie obywatelskie "Niech chłopcy wiedzą, co winni ojczyźnie, co należy im przez całe życie dla ojczyzny robić, aby mogli odwdzięczyć się ojczyźnie przez wspomaganie jej, bronienie i dodawanie jej sławy". Swój program pedagogiczny realizował Konarski w założonym w roku 1740 Collegium Nobilium, szkole przeznaczonej dla synów zamożnej szlachty. Zastąpiono w niej łacinę językiem polskim jako językiem wykładowym, wprowadzono naukę języków obcych, położono nacisk na przedmioty przyrodnicze, a dotychczas stosowaną w szkołach metodę pamięciowego opanowywania wiadomości zastąpiono samodzielną analizą i rozumowym sposobem przyswajania wiedzy.

Pełny program polityczny wyłożył Konarski w dziele "O skutecznym rad sposobie", składającym się z czterech tomów. Odrzucało ono stanowczo liberum veto jako przyczynę wszelkiego zła w Rzeczypospolitej, proponując rozstrzyganie uchwał sejmowych większością głosów. Autor daje projekt nowej organizacji sejmu polskiego złożonego z dwóch izb, senatorskiej i poselskiej.

W dziedzinie odrodzenia literatury pięknej zasłynął Konarski rozprawą pt. "O poprawie wad wymowy", gdzie wystąpił przeciwko panegiryzmowi i makaronizmom w utworach literackich, podkreślał znaczenie naturalności w wysławianiu i rzeczowości w przedstawianym temacie.

panegiryk utwór literacki zawierający przesadną pochwałę osoby, idei, instytucji lub przedmiotu; elementy panegiryczne mogą występować w różnych gatunkach literackich (oda, elegia, przemówienie, list); odczytywanie utworów panegirycznych było jednym z elementów obyczajowości szlacheckiej;

Na uwagę zasługuje też sztuka, napisana przez Konarskiego dla teatrów szkolnych, pt. "Tragedia Epaminody", w której podkreśla wyższość dobra ogólnego nad korzyściami prywatnymi i składa hołd tym, którzy bezinteresownie służą ojczyźnie. Wiele mądrości zawierają słowa utworu, które dowodzą, że nikt nie ma prawa domagać się uznania za zasługi, które oddał ojczyźnie, gdyż:

"Nie masz zasług; te, co my zowiemy zasługi, Są tylko ku ojczyźnie wypłacone długi".
Król w uznaniu dla zasług Stanisława Konarskiego wybił medal z napisem "temu, który odważył się być mądrym".

Stanisław Konarski postulował w szkolnictwie:

nacisk na wiedzę praktyczną
nauczanie przedmiotów przyrodniczych
nauczanie języka narodowego
odsunięcie na dalszy plan łaciny i retoryki
odrzucenie pustej erudycji
wprowadzenie zajęć manualnych i fizycznych
postawę chrześcijańską
duchowy rozwój ucznia