"Zgrzebna" poezja Tadeusza Różewicza jako jedynie możliwa reakcja na doświadczenia wojny.

Tadeusz Różewicz należy do pokolenia Kolumbów. Urodził się 9 X 1921 roku w Radomsku. Za swój faktyczny poetycki debiut uważa tomik "Niepokój". Zwrócił on od razu uwagę krytyków literackich swą odmiennością na tle ówczesnej poezji wyrosłej z doświadczeń wojenno - okupacyjnych. Porażone ich ciężarem świadomość, poczucie obcości wśród żyjących, a zarazem dążenie do wyzwolenia się od obsesyjnych wspomnień i lęków do odbudowy elementarych wartości ludzkich znalazły w tym tomie formę prostą i powściągliwą, wręcz zgrzebną i wyzbytą wszelkiej ozdobności i metaforyki.

"Dola"
Dzięki znajdującej się pod tytułem dedykacji Różewicz osiąga to, że czytelnik wie, że opisywany człowiek jest postacią autentyczną, historyczną. W samym wierszu posługując się środkami stylistycznymi nadaje partyzantowi wymiar uniwersalny. Przedmiotem opisu jest partyzant, kapral Smukły. Leży on pod lasem i nikt go nie pogrzebał (bo było to zakazane pod karą śmierci) "niech tam gnije ścierwo bandyty". Autor opowiada się po stronie ofiary. Zawraca uwagę na bezduszność ludzi, którzy go zabili i zakazali grzebać. Motyw ten przywodzi na myśl "Antygonę" Sofoklesa. Tam złamała zakaz Antygona, a tu ziemia, która zapadła się pod jego ciężarem. I tylko ona niejako okazała mu współczucie.

Z czasem krąg problemów poruszanych przez Różewicza poszerzył się. W swojej twórczości podejmował on nadal temat kryzysu wartości, ale stawiał też pytanie o sens istnienia człowieka. W świecie, w którym zakwestionowany zostaje człowiek Różewicz próbuje dokonać oceny współczesnego świata i człowieka, rozpadu więzi społecznych, światopoglądowych, systemów moralnych i estetycznych. Znalazł wyraz w utworach podejmujących weryfikację tradycyjnych ideałów kultury i sztuki poetyckiej. Jego wiersze (szczególnie te z połowy lat 60 - tych) zawierają surową krytyczną diagnozę człowieka i świata będącego jego udziałem. W latach 70 -tych w twórczości Różewicza pojawiają się tematy i motywy religijne, symbole chrześcijańskie. Fakt ten interpretowany jest jako wyraz światopoglądowych poszukiwań. Osobną grupę wierszy stanowią te o charakterze autotematycznym i tradycyjnej wersyfikacji przypominającej tok mowy potocznej. Tadeusz Różewicz w wierszach z tego tomiku jawi się jako człowiek zdruzgotany przez wojnę. Przeszedł i widział rzeczy przekraczające jego wrażliwość i początkowo w swojej poezji nie może zdobyć się na nic więcej poza okrzyk bólu. Język poetycki traktuje on jako zbędny balast, w związku z tym słowa redukuje do koniecznego minimum. Odrzuca jako niepotrzebne ozdobniki i większość środków poetyckich. Jego zdaniem bowiem tradycyjny język klasycznej poezji zupełnie nie pasuje do opisu świata i człowieka, który przeżył kataklizm wojny. Środkami wyrazu jakie często stosuje poeta jest ironia, groteska i kontrast.

"Ocalony"
Wiersz ten ma budowę klamrową (ramową). Dla zrozumienia utworu ważna jest data 1947 rok. Podmiot liryczny mówi nam, że ma 24 lata, należy do pokolenia Kolumbów, przeżył wojnę i należy do tych "szczęśliwych", którzy ocaleli. Powodem owej wojny jest katastrofa moralna. W czasie wojny uległ całkowitemu zniszczeniu obowiązujący do tej pory system wartości. Stracił możliwość rozróżniania dobra od zła. Są to tylko pusto brzmiące wyrazy, które nie niosą określonych działań. Podmiot liryczny ten brak reguł zupełnie nie odpowiada. Pragnie on stworzyć nowy system wartości; chaos mu nie odpowiada. Szuka nauczyciela i mistrza, od którego oczekuje pomocy w rozpoznaniu między dobrem a złem, prawdą a kłamstwem, męstwem a tchórzostwem. Cały wiersz zbudowany jest z zestawienia wielu antytez - przeciwieństw.

"Zostawcie nas"
Wiersz ten ma kompozycję ramową i jest liryką zwrotu do adresata. Nadawcą jest reprezentant pokolenia Kolumbów, a adresatem człowiek, który urodził się po wojnie i próbuje zmusić ich do wspomnień, grzebać w koszmarnych przeżyciach. Środek to dialog między kobietą a mężczyzną. Ludzi tych łączy uczucie, ale nie potrafią o nim opowiadać, bo ich miłość przypadła na okres bardzo trudny. On i ona chcieliby odciąć się od tej wojennej rzeczywistości. Ludzie ci, pragną zapomnieć o koszmarze wojennym.

"Krzyczałem w nocy"
Mimo, że wiersz powstał 10 lat po wojnie i mimo chęci zapomnienia, poeta ciągle nękany jest przez nocne koszmary i krzyk w nocy spowodowany jest przez wojnę. Odległość czasowa sugeruje, że nie zapomniał "umarli stoją w oczach". Wspomnienia te są źródłem ogromnego cierpienia, od których podmiot liryczny nie potrafi się oderwać.

"List do ludożerców"
Wiersz ten ma charakter żartobliwy i stylizowany jest na list apostolski pełen różnego rodzaju pouczeń. W wierszu tym Różewicz jako poeta zajmuje pozycję nauczyciela - moralisty. Tytułowi ludożercy to ludzi XX wieku, których zdaniem poety charakteryzuje egoizm, brak wrażliwości i współczucia, zanik wyrozumiałości, kult kłamstwa, pochwała sprytu i zapobiegliwości. Dla człowieka współczesnego zupełnie nie liczą się inni ludzie. Najważniejszy jest on. Chcąc to podkreślić Różewicz dokonuje swoistej odmiany zaimka "mój" (mój żołądek, mój włos, mój odcisk). Poeta udziela ludożercom mądrych i dobrych wskazówek zdając sobie sprawę z nieskuteczności własnej misji, doskonale wie, że adresaci i tak go nie posłuchają. Domaga się więc od ludzi rzeczy elementarnych prawd najprostszych : "Nie zjadajmy się dobrze bo nie zmartwychwstaniemy naprawdę".

"Bez"
Wiersz ma charakter autotematyczny i autobiograficzny. Poetę charakteryzuje ateizm i laicyzm, ale nie od zawsze. Podmiot liryczny w wierszu tym zwraca się do Boga, w sposób charakterystyczny dla modlitwy. Czuje on przed Bogiem szacunek i respekt. Jako dziecko wychowany został w duchu katolickim, w pewnym momencie jednak odszedł od Boga : "Czego ja opuściłem Ciebie?". Sugeruje też, że Bóg za jakieś przewinienie opuścił go, a on nie za bardzo wie kiedy to się stało. Wynika to ze sposobu życia zajęty, roztargniony, nie wie kiedy przestał o Bogu myśleć. Problem ten pojawia się bardzo często. Różewicz sugeruje, że wiele ludzi odeszło od wiary, utraciło duszę i czują się samotni i opuszczeni. Miejsce dawnej etykiety zajęła etyka laicka i rozważania na temat stosunku człowieka do Boga, prowadzą do wniosku, że : "życie bez Boga jest możliwe. Życie bez Boga jest niemożliwe". Podmiot liryczny czuje się samotny, pusty, niezdolny do życia, nie potrafi sobie z tym poradzić.

"Wygaśnięcie absolutu"
Jest to wiersz o charakterze autotematycznym. Podmiot liryczny stwierdza, że wygaśnięcie absolutu czyli śmierć Boga doprowadziła do wyniszczenia "sfery jego przejawiania się". Zdaniem poety doprowadziła do śmierci sztuki, poezji. "Maleją naturalne zasoby zubożony język służy już nie poezji, ale tylko komunikowaniu się. Służy dziennikarzom, kapłanom i urzędnikom. Konsekwencją zubożenia języka jest śmierć poezji".

Zdaniem Różewicza współcześnie nie ma już wielkich poetów pokroju Staffa, Norwida czy Tuwima. Poetów współczesnych porównuje się do rybaków (symbol chrześcijaństwa), którzy nie potrafią pisać wierszy "milczą, a wiersze przez nich stworzone, rozsypują się".