Znaczenie pojęć

Wallenrodyzm - postawa człowieka, który aby osiągnąć wyższy cel, sięga po środki nieetyczne - zdradę i podstęp. Przeżywa konflikt - musi wybierać między nakazami honoru, chrześcijańską moralnością a obowiązkiem walki. Poświęca życie, własne szczęście dla dobra narodu. Bohater osiąga cel, jednak ponosi klęskę jako człowiek. Kreator bohatera użył „kostiumu historycznego" - Konrad Wallenrod ukazuje tragizm Polaków - czy zgadzać na wierność zaborcom, czy dokonać spisku; rewolucji. Pieśń wajdeloty Halbana wyraża chęć walki - „Z tej pieśni wstanie mściciel naszych kości".

Poemat „Konrad Wallenrod" rozpoczyna napad Krzyżaków na Litwę i porwanie pięcioletniego chłopca. Zakon nadał mu imię Walter von Stadion Alf. Wychowywany był w duchu rycerskim przez mistrza krzyżackiego Winrycha. Litewski wajdelota Halban uświadomił chłopcu jego pochodzenie; obudził miłość do ojczyzny i pragnienie zemsty. Po potyczce Krzyżaków z Litwinami, Alf wraz z Halbanem przeszli na stronę rodaków, dostali się na dwór Kiejstuta. Walter zakochał się z wzajemnością w jego córce Aldonie, lecz „szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie". Powrócił z Halbanem do Krzyżaków. Jako giermek hrabiego Konrada Wallenroda wyruszył do Palestyny. Hrabia zginął w niejasnych okolicznościach. Alf schronił się w Hiszpanii. Zdobył tam żołnierską sławę (jako Wallenrod) w bitwach z Maurami. Został wybrany przez Zakon na mistrza. Zamierzeniem Konrada było wewnętrzne zniszczenie państwa krzyżackiego. Wyznaczał surowe kary za łamanie ślubów, nakazywał modlitwę, pokuty. W dniu św. Jerzego, podczas uczty, Halban przypomniał mu jego misję. Poprowadził atak na Litwinów, kierując Krzyżaków tak, by ponieśli klęskę. Konrad prosił Aldonę by uciekła z nim na Litwę. Został zdemaskowany jako zabójca prawdziwego Konrada. Bohater dokonał samobójstwa, z rozpaczy umierała jego żona.

Bajronizm - bohater otoczony jest tajemnicą, człowiek wielkiego umysłu i serca, mści się na wrogu. Zemsta jednak nie koi rozpaczy - rodzi kolejne rozterki. Bohater ucieka w samotność, potwierdzając niepowtarzalną wielkość uczuć. Byron stworzył wzorzec romantycznego poety - indywidualisty skłóconego z otoczeniem, samotnie walczącego o prawa jednostki do wolności. Wykreował model romantycznej miłości - namiętnej, jednej na całe życie, nieszczęśliwej, tragicznie zakończonej.

Wydarzenia „Giaura" toczą się W Grecji w końcu XVIII w. W tureckim haremie basza Hassan miał niewolnicę gruzińską, Leilę. Kochała ona jednak Wenecjanina, Giaura. Hassan dowiedział się o zdradzie i nakazał utopić niewolnicę w zawiązanym worku. Giaur postanowił pomścić śmierć ukochanej. Basza wyruszył w podróż po nową żonę. Orszak został zaatakowany przez zbójców na czele z Giaurem - Hassan zginął. Bohater spędził dalsze życie w klasztorze. Został wierny jedynej miłości.

Werteryzm - typ postawy bohatera przeżywającego rozterki filozoficzne, emocjonalne i etyczne, zwane bólem świata. Postawę cechuje pesymizm, melancholia, osamotnienie. Bohater nie może zrealizować ideałów i własnej osobowości. Doznaje zawodu w miłości - popełnia samobójstwo. Werteryzm to również moda na strój - niebieski frak, żółta kamizelka oraz biała sukienka z różowymi kokardami, sposób bycia - wybujała uczuciowość, patrzenie na rzeczywistość przez pryzmat poezji, zachwyt naturą, bunt przeciw arystokracji.

Akcja powieści epistolarnej „Cierpienia młodego Wertera" toczy się w II poł. XVIII w. w Niemczech. Młody Werter przyjechał do małego miasteczka, by załatwić sprawy spadkowe matki. W wolnych chwilach kontemplował z przyrodą. Poznał książęcego komisarza, który zaprosił go do leśniczówki. Tam poznał Lottę - urzekł go widok dziewczyny karmiącej młodsze rodzeństwo. Kolejne dni zrodziły uczucie do Lotta. Ona jednak planowała zaręczyny z Albertem. Werter postanowił wyjechać do innego miasta, pracować w poselstwie. Po kilku miesiącach dowiedział się o ślubie. Stwierdził, iż jego miłość do Lotta nie wygasła. Powrócił do miasteczka i spotykał się z nią. Czuł żal, cierpienie, popadł w depresję. Podobne uczucia targały Henrykiem - również nieszczęśliwie zakochanym w Lotcie. Werter wysyła pożegnalne listy do przyjaciela Wilhelma i do Lotty.

Reneizm - postawa wykreowana przez Rene Chateaubriand’a, symbolizująca „chorobę wieku". Bohater jest wrażliwy, nie potrafi znaleźć sensu istnienia - analogia do cech młodego Kordiana.

Winkelriedyzm - bohater dynamiczny - słaby, znudzony, ból istnienia; wędrowiec, szuka celu życia, poznaje świat; spiskowiec. Sens istnienia widzi w samotnym poświęceniu dla ojczyzny, wyzwoleniu narodów spod władzy absolutnej. Kordian formułuje hasło: „Polska Winkelriedem narodów". (Winkelried - szwajcarski bohater z XIV w.) W odróżnieniu od Wallenroda, nie potrafi złamać etyki rycerskiej. Jest chwiejny, przerażony myślą zabójstwa, naiwny - wierzy, że wraz ze śmiercią cara Polska odzyska wolność.