Motyw powstania styczniowego w "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej.

1) "Nad Niemnem" po raz pierwszy drukowane było w "Warszawskim tygodniku ilustrowanym". Powieść wyszła w formie książkowej na terenie zaboru rosyjskiego, nie było mowy o tym, aby o sprawach narodowych mówić wprost, bez zamaskowania. Trzeba było znaleźć taki sposób, żeby polski czytelnik zrozumiał intencje autora, ale by nie znalazł punktu zaczepienia cenzor. Problematyka narodowa w "Nad Niemnem" obraca się wokół powstania styczniowego i następstw jego klęski, ale słowo powstanie nie pojawia się w utworze ani razu. Jego symbolem jest Mogiła.

2) Rok 1864 był punktem zwrotnym dla polskiego społeczeństwa. Po jego klęsce nastąpiły liczne represje, które dotknęły znaczną część polskiego ziemiaństwa (wiele osób zsyłano na Syberię, a ich majątki skonfiskowano). Nie bez znaczenia był fakt uwłaszczenia chłopów. Rząd carski wydał ustawę uniemożliwiającą Polakom nabywanie ziemi na kresach wschodnich, wykorzystywał nadarzającą się sytuację, aby przejmować upadające polskie majątki.

Powstanie styczniowe jest punktem zwrotnym wszystkich bohaterów nadniemieńskiej epopei. Dla braci Korczyńskich wychowanych przez ojca kultywującego pamięć legionu i uczestniczącego kiedyś w powstaniu, było ono ucieleśnieniem marzeń o niepodległość i demokracji. Wierzyli oni nie tylko w jego militarny sukces i polityczne następstwa, ale także w to, że stanie się ono okazją do przemian demokratycznych, do wspólnej walki stanęli Korczyńscy wraz z Bohatyrowiczami. Nadzieje jednak i marzenia rozwiały się bardzo szybko. Śmiercią walkę o wolność przepłacili Andrzej Korczyński i Jerzy Bohatyrowicz. Miejsce ostatniej bitwy będące jednocześnie zbiorową mogiłą 40 powstańców zaczęto nazywać Mogiłą. Motyw Mogiły pojawia się przez całą powieść, a stosunek do niej jest miarą patriotyzmu.

3) Losy pozostałych przy życiu uczestników powstania styczniowego
Dominik Korczyński - był najmłodszym z braci i najmniej interesował się sprawami politycznymi. Po zakończeniu powstania wyjechał do Rosji i tam pozostał. Od czynszownika doszedł do funkcji tajnego sowietnika, a wkrótce miał wejść do dumy - senatu. Uległ całkowitej rusyfikacji i namawia brata Benedykta do sprzedaży gospodarstwa i przyjazdu do Rosji.

Benedykt Korczyński - po powstaniu odwrócił się całkowicie od idei powstania. Wydawało się, że zapomniał o dawnych młodzieńczych ideałach.

Anzelm Bohaterowicz - przed powstaniem bywał żywy, radosny, lubił przebywać i rozmawiać z ludźmi. Po powstaniu chorował 9 lat, ale była to raczej choroba ducha, a nie ciała. Nigdy nie zapomniał o powstaniu. Zaczął unikać ludzi, nie chodził z tego powodu w pole (dlatego nazywano go hrabią).

Echa powstania styczniowego w utworze Elizy Orzeszkowej "Gloria Victis" - chwała zwyciężonej.

Przyroda opowiada wiaterkowi o wydarzeniach, które miały miejsce przed 50 laty. Maryś fascynował się przyrodą i uczył w miejscowej szkole. Tam zaprzyjaźnił się z Jagminem. Oboje biorą udział powstaniu. Tarłowski miał duże zasługi w powstaniu, został ranny, dostał się do szpitala, który został zaatakowany prze wojska rosyjskie. Główni bohaterowie giną. "Gloria victis" oznacza, że pomimo, że ponieśli oni klęskę i zginęli (podobnie jak Spartanie), ale należy się im szacunek.