Zinterpretuj tytuł utworu Mała Apokalipsa Tadeusza Konwickiego

Słowo apokalipsa pochodzi z Biblii. Taki tytuł nosi ostatnia księga Nowego Testamentu („Apokalipsa św. Jana”), w której przedstawiona została wizja końca świata oraz ponownego nadejścia Chrystusa. W znaczeniu potocznym słowo to oznacza zjawisko przerażające, tajemnicze, zwiastujące ponury koniec świata, narodu, kultury (np. „Apokalipsa wojny światowej”).

1. Mała Apokalipsa pokazuje rozpad świata: Oto nadchodzi koniec świata – to pierwsze zdanie powieści utrzymane w mrocznym, natchnionym stylu, który pojawiać się będzie w wielu obszernych partiach utworu, np. Wszystko się kończy. Woda, węgiel, cały świat.

2. W biblijnej apokalipsie koniec świata zwiastowały znaki na niebie i ziemi. W powieści Konwickiego również pojawiają się symptomy zagłady – walące się domy i mosty; upadek obyczajów moralnych, rozkład wartości.

3. W opisach biblijnych świat w chwili upadku pełen jest dziwów (niezwykłe zjawiska przyrodnicze, pojawienie się jeźdźców apokalipsy). W utworze Konwickiego świat także zdumiewa niezwykłością – mieszają się wszystkie pory roku, ukazują się jakieś inne zjawy.

4. Mała Apokalipsa nawiązuje również do innych wątków biblijnych, np. droga bohatera porównywana jest do drogi Chrystusa na Golgotę (ostatni kilometr mojej Golgoty); ofiata całopalenia to częsty motyw biblijny. Za podobny motyw można również uznać zjawisko „pomieszania języków” – w świecie powieści nikt już nie potrafi się ze sobą porozumieć.

5. Wymiar kosmiczny apokalipsy (serce kosmosu bije na alarm).

6. Upadek konkretnego państwa i społeczeństwa, choć autor czyni to w sposób sugerujący, iż jest to koniec całej zludzkości (upadek narodu polskiego, który znajduje się w stanie kompletnego rozkładu: gospodarczego, politycznego, moralno–etycznego, spowodowanego całkowitą zależnością od imperium radzieckiego).

7. Koniec świata można rozpatrywać także (i przede wszystkim) w odniesieniu do jednostkowej, prywatnej tragedii głównego bohatera utworu – literata, który musi popełnić samobójstwo. Jako pisarz i intelektualista rozlicza się z własnym życiem i przygotowuje do samospalenia (zdaje nam niejako rachunek ze swojego życia – podsumowuje swój dorobek i zostawia testament: zostawia potomnym receptę na łupież i poradę na obstrukcję, a także swoje ciało do badań studentów medycyny). Właśnie dlatego apokalipsa jest mała:

... oto nadciąga, zbliża się czy raczej przypełza mój własny koniec
świata. Koniec mojego osobistego świata. Ale zanim mój
wszechświat rozpadnie się w gruzy, rozsypie na atomy,
eksploduje w próżnię...
Całą noc śniłem zęby – według senników oznaczają: śmierć,
chorobę, nie spełnione nadzieje.
Oto nadchodzi mój koniec świata, to wiem na pewno. Mój
przedwczesny koniec świata. Kto będzie zwiastunem ?...

Mała Apokalipsa dlatego jest taka właśnie, że mały jest opisywany tu człowiek i świat przez niego stworzony. T. S. Eliot powiedział: Świat kończy się nie hukiem, ale skamleniem. Wizja upadku świata w powieści Konwickiego ma dwa wymiary: jest obrazem rzeczywistości, w której rozpoznajemy cechy konkretnego społeczeństwa ery komunistycznego totalitaryzmu, z drugiej strony jednak wizja ta ma wymiar uniwersalny – pokazuje upadek podstawowych wartości w świecie opanowanym przez zło.