Jakie mogły być - w świetle "Przedwiośnia" - przyszłe losy wyzwolonej Polski

Powieść Stefana Żeromskiego ma przede wszystkim wymiar polityczny. Tytuł powieści Przedwiośnie jest symboliczny. Pisarz, obserwując sytuację ojczyzny po odzyskaniu niepodległości, rozczarowany wieloma aspektami rzeczywistości wyzwolonego kraju, krytykuje jej wady. Przedwiośnie, bo opis tej pory roku zamieszcza Żeromski na kartach powieści, kojarzy nam się z szarością, jest chłodne i brzydkie. Podobnie Polska - jest brzydka, szara i nie uporządkowana. Jednakże istnieje również optymistyczny wymiar tytułu-symbolu. Przedwiośnie zapowiada bowiem nadejście wiosny, najpiękniejszej pory roku. To przecież wiosną wszystko budzi się do życia. Zatem przedwiośnie niesie nadzieję na rozkwit, reformę i poprawę sytuacji w niepodległej Polsce.

Żeromski był jednym z wielu, których rozczarowała rzeczywistość młodego państwa polskiego. W Przedwiośniu zawarte są trzy koncepcje naprawy kraju:

I.
Koncepcja Gajowca (tzw. gajowszczyzna) - wydaje się, że jest ona najbliższa autorowi powieści. Wprawdzie pisarz poza zaletami ukazuje również jej wady, lecz na tle innych koncepcji kraju ten program prezentuje się najbardziej konkretnie. Warto wspomnieć, że ta koncepcja była dosyć rozpowszechniona w Polsce międzywojennej. Gajowiec wyznaje ideę Polski złożonej z trzech połówek. Wierzy on w powolne wychodzenie z zaborczych pozostałości, w systematyczne reformy ekonomiczne oraz w konieczność wzmocnienia pieniądza i włożenia sporej pracy w reformę ojczyzny. W koncepcji tej widoczny jest także pogląd o sile modlitwy i opiece Boga nad Polską. Gajowszczyznę cechuje zatem zrównoważenie oraz wiara w efektywność systematycznego działania.

II.
Wizja szklanych domów - tę idealistyczną koncepcję głosił stary Baryka - ojciec Cezarego. Opowiada on o niepodległej Polsce jak o wyśnionej Arkadii, krainie dobrobytu, w której robotnicy mieszkają w estetycznych, ciepłych, sterylnie czystych, szklanych domach. Kontrast rzeczywistości z idealistyczną wizją budzi rozgory– czenie. Jednocześnie wizja szklanych domów prowadzi do zwątpienia w romantyczne złudzenia i zachwianie wiary w piękne, lecz nierealne fantazje.

III.
Komunistyczna koncepcja Lulka, aktywisty, którego postać jest antypatyczna. Końcowa scena przedstawiająca Barykę wśród demonstrantów ukazuje, iż nie podjął on jednoznacznej decyzji, nie ma skrystalizowanych poglądów na temat przyszłości Polski. Bohater idzie bowiem wśród robotników, ale oddzielnie, wyraźnie trzymając się na uboczu. Z postawy Baryki możemy wywnioskować, że uznaje racje robotników, lecz nie podpisuje się pod całością koncepcji Lulka. Podobnie Żeromski, opisując tę koncepcję w powieści, częściowo ją popiera, a częściowo krytykuje. Wśród argumentów "za" autor powieści stawia konieczność poprawienia krytycznej sytuacji ekonomicznej i zdrowotnej robotników i biedoty. Lecz natychmiast przedstawia kontrargumenty: wizję władzy w rękach klasy robotniczej, która nie potrafi jej unieść, gdyż w skład tej klasy wchodzą ludzie ciemni i chorzy. Żeromski ironicznie określa rewolucję jako raj na wzór Baku.

Koncepcja komunistyczna nie była zbyt popularna w okresie międzywojennym, gdyż za wzór stawiała rewolucję rosyjską, a jedność klas była dla niej najwyższą wartością, w konfrontacji z którą znaczenie odrębności narodowej ulegało degradacji. Z kolei dla większości ludzi Polska, po odzyskaniu niepodległości, była naczelną wartością.