Zjednoczenie Polski

Czynnikami sprzyjającymi zjednoczeniu Polski były:

1. Rozwój gospodarczy i powiązania ekonomiczne między dzielnicami.

2. Dążenia możnych do tworzenia latyfundiów (wielkich posiadłości ziemskich) nie tylko w granicach jednego księstwa.

3. Zagrożenia zewnętrzne (Mongołowie, Bałtowie, Czesi) wymuszające istnienie silnego państwa i władcy.

4. Narodowe tendencje w Kościele polskim walczącym. z wpływami niemieckimi (rola arcybiskupa Jakuba Świnki). Znaczenie kanonizacji św. Stanisława w 1254 r. - symbolu zrośnięcia się poćwiartowanej Polski

5. Zjednoczeniowe dążenia miast (żyjących głównie z handlu), którym bezustanne małe wojny książąt i granice celne uniemożliwiały szerszy rozwój rynku wymiany.

6. Wspólnota języka, kultury, przekonanie o wielkiej przeszłości państwa piastowskiego. Świadomość istnienia jednej dynastii polskiej - Piastów.

Dwa ośrodki zjednoczenia to Wielkopolska z Gnieznem i małopolska z Krakowem. Jednakże pierwsze próby zjednoczenia podejmowali książęta śląscy, np. wrocławski Henryk W Probus.

W kilka lat później Przemysł II, książę wielkopolski, opanował Pomorze Gdańskie i w 1295 r. koronował się w Gnieźnie na króla Polski. Poza jego królestwem pozostała Małopolska. W lutym 1296 r. został zamordowany w Rogoźnie; dotąd nie jesteśmy pewni - przez kogo.

W 1300 r. na tronie krakowskim zasiadł czeski Wacław II z dynastii Przemyślidów, obejmując panowanie nad Małopolską i Wielkopolską. Nadawanie przez Wacława II urzędów Niemcom i Czechom oraz hołd złożony cesarzowi wywoływały objawy niezadowolenia, tłumione żelazną ręką króla. Silnej władzy Wacława II sprzyjało stworzenie podstaw administracji - urzędu starosty, podległego władzy centralnej.

Władysław Łokietek, niewielki wzrostem i znaczeniem książę brzeski, walczył o władzę nad Krakowem i Małopolską już od 1288 r. Śmierć Wacława II (t1305) i wymarcie dynastii Przemyślidów pozwoliły Łokietkowi zająć Kraków. Nie przyszło to łatwo: większa część zniemczonego patrycjatu i mieszczaństwa krakowskiego ciążyła ku Pradze i nowemu królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu. W 1311 r. wybuchł tam bunt wójta Alberta, zakończony m.in. ścięciem głów tych, którzy nie umieli wymówić poprawnie "soczewica i młyn", czyli niektórych mieszczan niemieckich. Przeciwwagą wpływów czeskich i niemieckich stał się sojusz Łokietka z Węgrami, przypieczętowany małżeństwem Elżbiety Łokietkówny z królem Karolem Robertem.

W toku walk Łokietek stracił Pomorze Gdańskie w 1308 r. Zajęli je podstępnie Krzyżacy, urządzając rzeź Gdańska. Ale rezultatem wieloletnich uporczywych dążeń Władysława było zjednoczenie Wielkopolski z Małopolską i koronacja na króla w 1320 r. w Krakowie za zgodą papieża. Data ta uznawana jest za koniec rozbicia dzielnicowego Polski.

Łokietek zdołał utrzymać niezależność mimo wojny (1329-1332) z koalicją Krzyżaków i Jana Luksemburskiego. Polacy przypomnieli też sobie dawne przewagi orężne zwyciężając po raz pierwszy oddział krzyżacki w bitwie pod Płowcami (1331).

W chwili śmierci Władysława Łokietka (1333) jego państwo obejmowało 40 proc. ziem Bolesława Krzywoustego.

Poza Polską znalazły się:

a) Pomorze Zachodnie od Słupska po Szczecin - było terenem ścierania się wpływów duńskich i brandenburskich (niemieckich). Próbę przyciągnięcia części Pomorza Zachodniego poprzez adopcję księcia słupskiego Kaźka podejmie Kazimierz Wielki;

b) Pomorze Gdańskie - mimo procesu wygranego przez Polskę, Krzyżacy Pomorza nie oddali;

c) Śląsk - od Krosna Odrzańskiego przez Wrocław, Opole po Cieszyn - został zhołdowany przez Jana Luksemburskiego w 1. 1327-1331 i znalazł się w obrębie ziem Korony Czeskiej. Oznaczało to silny wpływ niemczyzny, gdyż zarówno dwór, jak i patrycjat miast czeskich były zniemczone, a miasta na Śląsku ciążyły ku bogatej Pradze (poza lennami Korony Czeskiej pozostało księstwo jaworsko-świdnickie związane z Polską);

d) Mazowsze - podzielone na kilka księstw.