Polska i Polacy w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego

Wesele - dramat autorstwa Stanisława Wyspiańskiego, wystawiony po raz pierwszy w teatrze krakowskim 16 marca 1901 roku. Utwór opisuje autentyczne wydarzenie - ślub i wesele poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną. Ślub ten miał miejsce 20 listopada 1900 roku w Kościele Mariackim w Krakowie, wesele zaś w podkrakowskiej wsi Bronowice. Postaci można podzielić na osoby (rzeczywiste) i osoby dramatu (zjawy). Głównymi osobami są: Pan i Panna Młoda, Gospodarz (Włodzimierz Tetmajer), Gospodyni, Dziennikarz (ze stańczykowskiego, konserwatywnego pisma "Czas"), Poeta (Kazimierz Przerwa-Tetmajer), Czepiec (wójt, starosta wesela), Klimina, Radczyni (Antonina Domańska - autorka książek dla dzieci), Rachela (córka karczmarza Singera), Jasiek (brat Panny Młodej). Weselnicy wywodzą się z inteligencji bądź z chłopstwa.

Akt I ma charakter realistyczny i jest obserwacją społeczeństwa. Chłopi interesują się życiem społecznym - Czepiec pyta Dziennikarza - "Cóż tam, panie, w polityce?". Inteligenci lekceważą to jednak - uważają stan za ograniczony do zasięgu parafii. Traktują chłopów jako skansen obyczajów i wartości, urzeczywistniających ideę "wsi spokojnej" Kochanowskiego. Chłopów cechuje patriotyzm i zapał, ale potrzeba im przywódcy - Czepiec wspomina tradycję udziału chłopów w powstaniu kościuszkowskim. Inteligencja nie rozumie obyczajów, nie wie nic o pracy na roli - w rozmowie z Radczynią Klimina mówi - "Wyście sobie, a my sobie ..." - Po-eta - "My do Sasa, wy do lasa". Gospodarz wytyka artystom, że popadają w chłopomanię, pseudofascynację wsią i pijaństwo - Nos.

Dialog Poety i Racheli wzywający na weselę Chochoła zapowiada zmianę konwencji - Akt II ma charakter fantastyczny, symboliczny i związany jest z osobami dramatu. Zjawy są personifikacją rozterek wewnętrznych, myśli, marzeń i odczuć osób realnych. Marysi ukazuje się Widmo, Dziennikarzowi - Stańczyk, Poecie - Czarny Rycerz, Panu Młodemu - Hetman, Dziadowi - Upiór, Gospodarzowi - Wernyhora. Widmo symbolizuje tęsknotę miłosną chłopki do zmarłego narzeczonego. Stańczyk jest alegorią troski o losy kraju. Dziennikarz stwierdza, że Polacy są bezczynni, również i on; bez walki zmierzają ku zatraceniu. Błazen krytykuje działalność lojalistów. Daje dziennikarzowi kaduceusz - symbol władzy - mówi "mąć tę narodową kadź, serce truj, głowę trać". Dziennikarz przeżywa rozterkę, ale rezygnuje z podjęcia postępowych działań. Rycerz Zawisza Czarny jest wcieleniem marzeń artystów Młodej Polski o sile i potędze ducha. Ukazuje Poecie jego pustkę jako dekadenta i nicość w czasach gdy społeczeństwo potrzebowało literatury tyrtejskiej. Hetman Branicki, targowiczanin jest symbolem zdrajcy ojczyzny i ideałów. Ukazuje Panu Młodemu, że jego ślub jest wyrazem ludomanii, nie zaś faktycznego zbratania się chłopów i inteligencji. Upiór to Jakub Szela, który był przywódcą rabacji galicyjskiej. Stwierdza, iż między chłopami, a inteligencją nie może istnieć porozumienie. Upiór symbolizuje mściciela krzywdy chłopskiej i nosi ciężar morderstwa popełnione-go na szlachcie. Wernyhora to legendarny Kozak z II poł. XVIII, który wieszczył wojny napoleońskie, rozbiory i wyzwolenie Polski. Przekazuje on gospodarzowi złoty róg oraz misję zorganizowania wśród chłopów zrywu narodowego. Ten okazuje się nieodpowiedzialny - od-daje róg Jaśkowi i znużony zabawą zasypia.

Akt III łączy dwie płaszczyzny utworu. Gospodarz przypomina sobie o "niepodległościowym zleceniu". Okazuje się, że Jasiek zgubił róg schylając się po czapkę z piórami. Nie ziściły się marzenia o wolności. Zebrani tańczą w błędnym kole niemocy i zapomnienia w rytm śpiewu chochoła.

Wyspiański ukazał przygnębiający obraz społeczeństwa. Wykazał podział stanowy, którego nie zmieniają chłopomańskie gesty inteligentów. Chłopi czują niechęć do szlachty z powodu zatargów historycznych i braku faktycznego zainteresowania losami kraju. "Wesele" jest kry-tyką teraźniejszości i przeszłości. Stanowi sąd nad biernością, egoizmem i pychą inteligencji. Wyspiański potępiał postawy dekadenckie. Obalił mit wspólnoty narodowej i mit arkadyjski. Konkluzję dramatu zawiera symboliczny "chocholi taniec".