Powstanie Kościuszkowskie

Powstanie Kościuszkowskie - polskie powstanie narodowe przeciw Rosji i Prusom w 1794 r. spowodowane II rozbiorem Polski i rządami konfederacji targowickiej. Insurekcja[1] rozpoczęła się 12 marca 1794, gdy generał Antoni Madaliński odmówił poddania się redukcji I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej i na jej czele wyruszył z Ostrołęki w kierunku Krakowa. Zakończyła się 16 listopada 1794, gdy ostatnie oddziały powstańcze skapitulowały przed Rosjanami w Radoszycach. Jednak za oficjalną datę rozpoczęcia insurekcji uznaje się 24 marca. Około godziny 10 na rynku krakowskim pojawił się Tadeusz Kościuszko, po czym odczytano akt powstania, a Kościuszko złożył przysięgę:

"Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie dla obrony całości granic, odzyskania samowolności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinną Męka Syna Jego. "

Akt powstania kościuszkowskiego 24 marca 1794
Przysięga Kościuszki na rynku krakowskim 24 marca 1794Akt powstania nadawał Kościuszce tytuł Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej i składał w jego ręce całkowitą władzę. Poważnym problemem stało się rozbudowanie szczupłych dotychczas wojsk powstańczych. Kościuszko wydał uniwersał, zgodnie z którym z każdych z 5 domów miał się stawić rekrut pieszy wyposażony w karabin, pikę lub siekierę. W przeciągu najbliższych dwóch tygodni miano też uzbroić ludność w wieku od 18 do 28 lat. Pobór do wojska przebiegał jednak z oporami i na terenie województwa krakowskiego nie udało się osiągnąć spodziewanej liczby 10 tysięcy żołnierzy. Były również ogromne trudności z uzbrojeniem, dlatego też rozpoczęto formowanie oddziałów kosynierów, uzbrojonych w piki i osadzone na sztorc kosy.

Przygotowania do powstania:

• organizacją sprzysiężenia w kraju (Warszawa - Jan Kiliński)
• na emigracji w Saksonii działały dwa ugrupowania: radykalne (Kołłątaj, I. Potocki) łączące postulat walki o niepodległość z dalszymi przeobrażeniami społecznymi oraz umiarkowane (St. Małachowski, St. Potocki) dążące do przywrócenia Konstytucji 3 Maja i niechętne stosowaniu metod rewolucyjnych
• niepowodzenie paryskiej misji Tadeusza Kościuszki zabiegającego o pomoc rewolucyjnej Francji

Wybuch i przebieg powstania:

• protest przeciwko redukcji wojska - wymarsz z Ostrołęki w pełnym uzbrojeniu brygady kawalerii gen. Madalińskiego, w kierunku Krakowa (12 marzec 1794)
• w opuszczonym (23 marca) przez garnizon rosyjski Krakowie Tadeusz Kościuszko uroczyście ogłosił „Akt powstania", składając jednocześnie uroczystą przysięgę Narodowi Polskiemu i stając się „najwyższym naczelnikiem sił zbrojnych", dyktatorem (24 marzec 1794). Nałożono podatki na szlachtę i duchowieństwo, zapowiedziano powstanie władz centralnych powstania.
• zwycięstwo pod Racławicami - 4 kwiecień - kosynierzy zdobywają działa i pokonują piechotę gen. Tormasowa, zmuszając wojska rosyjskie do odwrotu. Ogromne znaczenie zwycięstwa racławickiego.
• 6 kwiecień - przystępują do powstania wojska polskie stacjonujące na Lubelszczyźnie
• 17 kwiecień - wybucha insurekcja warszawska (Jan Kiliński)
• 22 kwiecień - opanowanie Wilna (Jakub Jasiński)
• uniwersał połaniecki (7 maj) próbą pozyskania chłopów do szerszego udziału w powstaniu (zniesienie poddaństwa osobistego, obniżenie wymiaru pańszczyzny, gospodarstwa powstańców całkowicie z niej zwolnione, uznanie prawa chłopa do ziemi - zakaz rugowania, ustanowienie instytucji „dozorów" mających za zadanie przestrzeganie postanowień uniwersału przez szlachtę) Niechętny stosunek szlachty do postanowień uniwersału stał się główną przyczyną nieufnego stosunku chłopów do powstania.
• radykalizacja wydarzeń w Warszawie; 8 maj - powieszenie targowiczan (Piotr Ożarowski, Józef Zabiełło, Józef Anklewicz, bp Józef Kossakowski), powołanie w końcu maja przez Tadeusza Kościuszkę Rady Najwyższej Narodowej, jako centralnej władzy wykonawczej powstania; w czerwcu, już gdy Warszawa była oblężona, doszło do nowych rozruchów i samosądów na targowiczanach (28 czerwca)
• niespodziewane dla Kościuszki aktywne przyłączenie się Prus do działań militarnych stało się przyczyną klęski pod Szczekocinami (5 czerwiec)
• po klęsce pod Chełmem generał Zajączek opuszcza Lubelszczyznę co przyczynia się do kapitulacji Krakowa przed wojskami pruskimi
• wybuch walk w Wielkopolsce (20 sierpień) i zdobycie przez gen. Jana Henryka Dąbrowskiego Bydgoszczy i Świecia spowodowały odstąpienie wojsk pruskich od oblężenia Warszawy (5 wrzesień)
• klęska pod Maciejowicami (10 październik 1794) wraz z dostaniem się Kościuszki do niewoli praktycznie przesądziła o klęsce powstania (klęska spowodowana w dużej mierze zdradą dowódcy posiłków gen. Ponińskiego, który nie dotarł na czas).
• ostatnimi aktami powstania było zdobycie i krwawa pacyfikacja Pragi przez armię Suworowa - 12 tys. zabitej ludności cywilnej - (4 listopad) oraz zmuszenie do kapitulacji resztek oddziałów powstańczych o wzięcie do niewoli następcy Kościuszki na stanowisku dyktatora Tomasza Wawrzeckiego (Radoszyce 16 listopad)

Znaczenie:

• unaoczniło ogrom patriotyzmu tkwiącego w społeczeństwie polskim - będąc prologiem do epopei powstań narodowych w okresie zaborów
• ułatwiło przetrwanie najtrudniejszego momentu rewolucji francuskiej
• klęska powstania zdecydowała o podjęciu decyzji o ostatecznej likwidacji państwa polskiego przez państwa zaborcze