Francja - jako monarchia absolutna

Monarchia absolutna, absolutyzm - forma rządów występująca przede wszystkim we wczesnonowożytnej oraz starożytnej (przykładem starożytnej monarchii absolutnej może być ustrój Cesarstwa Rzymskiego) monarchii oraz mające ją uzasadnić doktryny polityczne. 

SYTUACJA PAŃSTWA

W II połowie XIV w. i w I połowie XV w. Francja pogrążona była w tzw. wojnie stuletniej. W II połowie XV w. doszło do pewnej konsolidacji królestwa. Zaś w wieku XVI Francja usiłowała rywalizować o hegemonię w Europie z imperium Habsburgów.

W roku 1598 we Francji zakończyły się wojny religijne, tzn. edykt nantejski zapewniał innowiercom swobody religijne, a jako gwarancję dotrzymania postanowień edyktu oddawał im szereg twierdz. min. silną twierdzę la Rochele na wybrzeżu atlantyckim.

INSTYTUCJE I ZASADY SPRAWOWANIA WŁADZY:

W XVII w. sformułowano tzw. prawa fundamentalne monarchii stojące ponad królem. Król nie mógł:

•  zmieniać prawa następstwa (korona zawsze przechodziła na najstarszego syna - musiał on być stanu świeckiego )
•  swobodnie dysponować domeną królewską.
•  król musiał wyznawać religię katolicką
•  na straży praw fundamentalnych stał parlament paryski (władza sądownicza)

Na początku XVII w. Francja była wyniszczona wojnami religijnymi, armia była słaba, silna pozycja szlachty i arystokracji, dobrze rozwinięty stan mieszczański, chłopi w zdecydowanej większości byli osobiście wolni, zaś ziemia którą uprawiali obciążona była tylko podatkami na rzecz państwa.

MOTYWACJE I CELE POLITYKI W CZASACH LUDWIKA XIII I LUDWIKA XIV:

Po zamordowaniu króla Henryka IV jego następcą został Ludwik XIII. Monarcha ów na I ministra powołał kardynała Richelieu. Podłożył on podwaliny pod potęgę Francji. Francja była wówczas państwem zdecentralizowanym. Prowincje franc. cieszyły się pewną niezależnością, duży wpływ na politykę miały skłócone z sobą grupy arystokracji.

Richelieu, kiedy został powołany na I ministra przedstawił nowy sposób widzenia spraw państwowych. Odtąd polityka miała być prowadzona przez tzw. rację stanu. Podstawą racji stanu jest pojęcie państwa. Racja stanu wyraża konflikt wartości pomiędzy osobistym charakterem władcy a wymaganiem królestwa. Każe władcy nawet zrezygnować z ludzkich uczuć. Na głos racji stanu milknie uczucie litości i miłosierdzia. Stąd Richelieu nakazywał egzekucję zbuntowanych arystokratów mimo, że osobiście był z nimi zaprzyjaźniony. W imię racji stanu król nie może być hojny i zamiast dawać pieniądze swoim poddanym musi nakładać na nich podatki. Władca musi zrezygnować z poczucia honoru, racja stanu może go zmusić do złamania danego słowa. Richelieu wyznawał zasadę władzy absolutystycznej (absolutna gwarancja własności w zamian za władzę absolutną. Podporządkowanie interesów prywatnych interesom państwa). Aby zrealizować Francuzką rację stanu Richelieu złamał innowierców, ale pozostawił im swobodę praktyk religijnych, złamał też potęgę arystokracji. Wielu czołowych arystokratów zostało skazanych na śmierć. Richelieu nie zmieniał praw królestwa, pozostawił nawet dawne instytucje sprawowania władzy, ale pozbawił je znaczenia. Tak więc rada królewska musiała ustąpić fachowemu rządowi, urzędy gubernatorów prowincji zastąpili królewscy intendenci, urząd intendenta był nie do kupienia, liczyła się tylko fachowość. W ręku intendenta był wymiar podatków i administracja. W czasach Richelieu wzrosły podatki. Był on zwolennikiem merkantylizmu, zwalczał import, chronił i popierał rodzimą produkcję, dzięki czemu uzyskiwał nadwyżki budżetowe. Kładł nacisk na sprawy morza i handlu. Rozpoczął budowę atlantyckiej floty wojennej, powołał kompanię do handlu z Rosją, Ameryką, Indiami. Stworzył też fachową służbę dyplomatyczną. Po śmierci Richelieu obowiązki jego sprawował Juliusz Mazarinii (1643 r.). Jego rządy przypadają na okres buntu arystokracji i bogatego mieszczaństwa.(tzw. Fronda - 1648 - 1653) Rozgromił on opozycję arystokratów i przyczynił się do usprawnienia administracji królestwa. Mazarini dążył do ugruntowania absolutnej władzy królewskiej oraz do zapewnienia Francji przewagi w Europie. Politykę obu ministrów określa się mianem merkantylizmu. W czasie małoletniości Ludwika XIV regencję sprawuje jego matka (lata 1643 - 1661), a właściwie kardynał Mazarini. Rządy jego osobiste zaczęły się po śmierci Mazariniego(1661 - 1715).Colbert był wtedy ministrem finansów.

W wieku XVI ukształtowała się teoria jak i praktyka absolutyzmu. Podstawowi teoretycy władzy absolutnej to:

Machiavelli - (Włoch XV/XVI) stwierdził, że państwo nie jest sługą Kościoła zaś wartość każdej polityki określana jest zdolnością osiągania zamierzonych celów. Polityk nie musi być moralny, musi być skuteczny. Uważał, że najważniejszą wartością władzy jest utrzymanie się przy władzy i sprawne jej sprawowanie bez oglądania się na zasady etyczno - moralne.

Jean Bodin - (Francuz II poł. XVI w.) był twórcą pojęcia suwerenności. Państwo jest suwerenne na zewnątrz (niepodległe - nie podlegające nikomu) i nadrzędne do wszystkich struktur społeczeństwa. Jedynie, co państwo może ograniczać to prawo naturalne i umowy międzynarodowe. Władca jest niezależny od woli swoich poddanych, a granicą jego władzy jest nienaruszalność własności prywatnej. Władza absolutna w zamian za absolutne poszanowanie własności, w polskim przekładzie brzmiało to tak: władca jest panem swego królestwa, nie jest jednak właścicielem życia i mienia swoich poddanych. J. Bodin twierdził jednak, że władca ma się liczyć z prawem bożym i naturalnym, a jego władza może być w pewien sposób ograniczona przez stany generalne królestwa

Hobbez- (Anglik poł. XVII w.) twierdził, że natura ludzka jest zła i gdyby ludzie nie mieli państwa to pozabijaliby się nawzajem, a więc musieli zrzec się swojej siły i swojej wolności, przekazać ją jednemu, dla utworzenia takiej siły, która byłaby zabezpieczeniem życia i mienia poddanych.

Wszystkie monarchie absolutne cechowała zasada, że władza państwa kończy się na własności poddanych. W praktyce przyczyną powstania monarchii absolutnych było prowadzenie wojen w oparciu o armie zawodowe. To zaś wymagało pieniędzy, które mogli dać tylko mieszczanie. Mieszczanie, owszem dawali te pieniądze, ale w zamian za poręcznie i ochronę ich własności.

Modelowym państwem monarchii absolutnej była Francja okresu Ludwika XIV (II poł. XVII w.).Ludwik XIV nie powołał I ministra, motywem jego władzy było stwierdzenie: "Państwo to ja. Ja umieram. państwo zostaje".

ABSOLUTYZM LUDWIKA XIV OPIERAŁ SIĘ NA NASTĘPUJĄCYCH ZASADACH:

• W monarchii tej król posiadał władzę ustawodawczą, był źródłem praw, wykonawczą - stał na czele armii i administracji, oraz sądowniczą - wszystkie wyroki wydawano w imieniu króla.
• reprezentował państwo na zewnątrz
• prowadził politykę zagraniczną
• zwoływał stany generalne i prowincjonalne
• obsadzał stanowiska w takich ciałach zbiorowych jak rady królewskie, parlamenty
• mianował wszystkich urzędników i sędziów
• mógł ingerować w pracę i kompetencje wszystkich urzędników
• Ograniczenia władzy królewskiej były niewielkie.
• nie mógł nakładać podatków bez zgody stanów generalnych
• Król nie mógł zmienić zasady następstwa tronu.
• Edykty królewskie musiały być zarejestrowane przez parlament paryski (-> sąd)
• król jako władca arcychrześcijański winien przestrzegać prawa bożego i kanonicznego
• nie mógł łamać praw fundamentalnych

Władza królewska kończyła się na prawie własności. W czasach Ludwika XIV arystokracja i szlachta w praktyce zostały odsunięte od realnego wpływu na politykę. Urzędy w służbie królewskiej zarówno centralne jak i terenowe nabywali mieszczanie. Niektóre z nich pochodziły z mianowania (Urząd można było kupić). Monarchia absolutna to głównie: administracja, sprawny system podatkowy, wydatki na armię, dwór królewski, prowadzenie ekspansywnej polityki militarnej, na mecenat kulturalny(min. na budowę pałacu w Wersalu). Żeby zwiększyć wpływy podatkowe państwo prowadzi celową politykę gospodarczą zwaną merkantylizmem. Chodziło głównie o to, aby chronić własność źródła wytwarzania i popierać eksport własnych towarów, natomiast nie dopuszczać do konkurencji zewnętrznej poprzez odpowiednią politykę celną. Zasada była bardzo prosta: ściągać i utrzymać jak najwięcej złota z kraju, mając zamożnych podatników można było rozbudować nowoczesną armię zawodową i prowadzić politykę podbojów.

W czasach Ludwika XIV Paryż stał się europejskim i światowym centrum kulturalnym i artystycznym a język Francuzki i wzorce pochodzące z Francji modą dla elit arystokratycznych. Po okresie triumfów tej polityki pod koniec życia Ludwika XIV Francja zaczęła słabnąć, nastąpił przerost obciążeń nad korzyściami(żaden człowiek nie ma motywacji pracowania, jeżeli nie ma gwarancji posiadania). Nastąpiło osłabienie instytucji monarchii(XVIII w. ), wzrosły natomiast wpływy mieszczaństwa i klasy urzędniczej.