Pakt Ribbentrop-Mołotow

Pakt Ribbentrop-Mołotow - nazwa odnoszona zarówno do samego Paktu o Nieagresji pomiędzy III Rzeszą Niemiecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich z 23 sierpnia 1939 r., jak i w szczególności do tajnego protokołu dodatkowego stanowiącego załącznik do tego Paktu. 

W końcu lipca 1939 r. Hitler, uważnie obserwujący bezpłodne rokowania francusko-brytyjsko-radzieckie, postanowił porzucić swą dotychczasową rezerwę wobec Moskwy. Joachim von Ribbentrop, minister spraw zagranicznych Rzeszy, w rozmowie z przedstawicielem ambasady radzieckiej w Berlinie dał do zrozumienia, że wzajemne interesy obu państw nie tylko ze sobą nie kolidują, ale wręcz pokrywają się w wielu sprawach. Odzew w Moskwie był natychmiastowy. Warunkiem porozumienia miał być, obok jawnego paktu o nieagresji, jednocześnie tajny protokół specjalny, ściśle określający interesy obu stron.

Dnia 23 VIII 1939 r. w Moskwie podpisano dwa układy: jeden jawny, nazwany traktatem o nieagresji, i drugi "ściśle tajny dodatkowy protokół", w którym przewidziano podział stref wpływów "w wypadku politycznych i terytorialnych zmian" na obszarze Polski oraz państw bałtyckich. W odniesieniu do Polski granica wpływów pokryć się miała w przybliżeniu z linią biegu rzek: Narwi, Wisły i Sanu.

Już w trakcie trwania II wojny światowej, 28 września 1939, kiedy doszło do spotkania nacierających z zachodu Niemców z nacierającą ze wschodu Armią Czerwoną, a los Polski był w tej kampanii przesądzony, doszło do doprecyzowania postanowień niemiecko-sowieckich. Podpisano w Moskwie traktat sowiecko-niemiecki o granicach i przyjaźni zwany drugim układem Ribbentrop-Mołotow.

Dokonano wówczas następujących modyfikacji: ZSRR zgodził się na odstąpienie Niemcom wschodniej części Mazowsza i Lubelszczyzny w zamian za zgodę Niemiec na oddanie Litwy do sowieckiej strefy wpływów. Wkrótce (10 października) Wileńszczyzna została przekazana Litwie w zamian za zgodę na stacjonowanie garnizonów radzieckich na jej terytorium. Podobne układy wymuszono 29 września i 5 października na Estonii i Łotwie.

W 1989, w 50. rocznicę podpisania paktu, polski Sejm i Senat podjęły uchwałę uznającą go za niezgodny z prawem międzynarodowym i nieważny od samego początku.