Kultura międzywojnia

Nigdy przedtem i nigdy potem w historii Polski nie było okresu, w którym kultura rozwijała się tak bujnie. Lata 1918-1939 to lata kiedy naród Polski zyskał tożsamość i musiał nauczyć się żyć na nowo. Jak ważnym okresem było dwudziestolecie międzywojenne i jak wielkie postępy i osiągnięcia miał naród polski świadczyć może chociażby stosunek do sprawy polskiej. Po roku 1939 istnienie państwa Polskiego nie było choćby przez chwilę poddawane dyskusji, jedynie zastanawiano się nad granicami i ustrojem Rzeczypospolitej co w świetle krótkiego okresu , kiedy to zrządzenie losu podarowało Polsce możliwość bycia "normalnym" państwem ,sukcesem ogromnym. Jak ważną jest sprawa kultury w dziejach narodu widzimy na przykładzie właśnie Polski kiedy to po latach zniewolenia i trwania na przekór zaborcom ludzie nie zatracili swojej państwowości i świadomości. Po odzyskaniu niepodległości i znalezieniu się w nowej sytuacji, w pierwszych latach po wojnie , przeważały nurty artystyczne wyrażające wielki entuzjazm . Odbudowa odrodzonego państwa, towarzysząca temu radość, odczuwalna niezależność znalazły odzwierciedlenie w literaturze , która zamanifestowała te pozytywne nastroje i związaną z nimi świadomość twórczej swobody:

"Ojczyzna moja wolna, wolna...
Więc zrzucam z ramion płaszcz Konrada"
(Czarna wiosna) A. Słonimski

Początkowe trudności związane były z poziomem kultury w poszczególnych zaborach. Oczywiście jedynie w Galicji wolność była na tyle nieskrępowana ,że życie kulturalne mogło toczyć się na poziomie europejskim i to właśnie do zaboru austriackiego dorównać musiała pozostała część kraju.

Epoka ta zaczęła się w listopadzie. Jesienny, pochmurny wieczór przyniósł Polsce wolność - wymarzoną, wyśnioną, wyczekiwaną. Po eksplozji radości nadszedł jednak czas refleksji. Państwo, które w marzeniach Polaków jawiło się jako idealne, wcale takim nie było. Trudności gospodarcze ,inflacja, strajki, zamordowanie pierwszego prezydenta - to prawdziwa rzeczywistość II Rzeczypospolitej. S. Żeromski pisze Przedwiośnie, która zawiera diagnozę stanu państwa na początku lat dwudziestych i określa szanse jego rozwoju. Ostrzega. Nie minie wiele czasu, a literatura znowu będzie musiała ostrzegać. Przed zagrożeniem ze strony faszyzmu, wojną, zagładą, degradacją kultury. Nadejdą straszne dni września. Dwie pamiętne daty: pierwszy i siedemnasty. I śmierć, która stała się symbolem: samobójstwo Stanisława Ignacego Witkiewicza. Żyje jeszcze i brane jest za wzór drugie pokolenie pisarzy Młodej Polski. W 1924 Reymont otrzymuje Nagrodę Nobla za powieść "Chłopi" , inni tzw. "pisarze łączności" to Tadeusz Boy-Żeleński , Leopold Staff i Bolesław Leśmian. Z ich wzorców korzysta młodsze pokolenie : Maria Dąbrowska ,Zofia Nałkowska czy Jarosław Iwaszkiewicz. Odzyskanie niepodległości miało dla kultury wielkie znaczenie. Artyści zaczęli powoływać związki i ugrupowania , co wcześniej było nie możliwe. Poeci w owym czasie skupieni zostali w trzech ugrupowaniach . Awangarda Krakowska to ludzie skupieni wokół Tadeusza Peipera i jego pisma "Zwrotnica". Z członków należy wymienić przede wszystkim J.Przybosia , Jana Parandowskiego oraz Adama Ważyka. Głosili oni związek literatury z teraźniejszością w przeciwieństwie do przyszłościowego futuryzmu . Najbardziej pasjonującym tematem miało być życie wielkich miast skąd hasło: "3 x M - miasto , masa , maszyna". Głosili również postulat ekwiwalentyzacji uczuć, co oznaczało wstyd uczuć i ich okiełznanie ponieważ poeta ma streszczać świat a nie odtwarzać swoje wnętrze.

"Żagary" to ugrupowanie poetów skupionych wokół czasopisma o takiej właśnie nazwie mające swoją siedzibę w Wilnie. Orientacja ta nosiła nazwę drugiej awangardy. Należeli do niej m.in.: Jerzy Putrament , Czesław Miłosz , Teodor Bujnicki oraz Antoni Gołubiew.

Ich twórczość to poezja pokoleniowa. Podmiot liryczny to zbiorowość . U nich nie mówi się "ja" ,lecz "my". Człowiek to maleńki ,skromny element świata , to "pyłek dmuchawca na łąkach czarnych świata" (Cz.Miłosz) . Dominująca tematyka to katastrofizm a ulubiony styl to nawiązanie do stylu biblijnego poprzez zastosowanie paralaksy ,która dodaje wypowiedzi patosu i wzniosłości.

Najważniejszym chyba i najbardziej wpływowym ugrupowaniem poetyckim okresu dwudziestolecia , nie mieszczącym się w pojęciu awangardy są Skamandryci. Przedstawiciele to tzw. "wielka piątka" czyli: Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński i Jarosław Iwaszkiewicz. Potem dołączyli Kaziemiera Iłłakowiczówna , Maria Pawlikowska-Jasnorzewska oraz Jerzy Libert. Początki ugrupowania związane są z Uniwersytetem Warszawskim i wydawanym tam pismem "Pro Arte et Studio". Następnie ukazywały się "Skamander' i "Wiadomości Literackie". Formą działalności Skamadrytów był także kabaret "Pod Pikadorem". Poeci Ci chcieli uniknąć uogólnień i nie tworzyli jasno przedstawionego programu jednak wskazać kilka założeń tej grupy jak : związek poezji z teraźniejszością ,kult życia , witalizm , żądanie doskonałości artystycznej oraz postulat absolutnej wolności w doborze tematów i środków wyrazu.

Dwoma postaciami, których twórczość związana jest z dalej wymienionymi formistami i Witkacym są Bruno Schulz oraz Witold Gombrowicz. Ten pierwszy czyniąc punktem wyjścia swych opowiadań doświadczenia osobiste, wprowadza je w krąg symboli i mitów uniwersalnych, tym samym nawiązuje do teorii psychologicznych Z.Freuda oraz zwłaszcza Karola Junga. Drugi natomiast odwołuje się do surrealistycznej techniki obrazowania opartej na zestawieniach sprzecznych argumentów, nagłych skojarzeń oraz zerwaniu z zasadą prawdopodobieństwa w konstrukcji zdarzeń i postaci.

Jeśli chodzi o architekturę to przede wszystkim w 1920 roku uznano Wawel za gmach reprezentacyjny i go odnowiono. Podobnie Zamek Królewski w Warszawie, Pałac pod Blachą, Łazienki i Belweder. Zajęto się również budową i renowacją muzeów spośród których prym wiodło Muzeum Narodowe w Warszawie . Bodźcem i polem do popisu dla architektów był fakt ,iż nowo odrodzone państwo miało duże zapotrzebowanie na budynki użyteczności publicznej gdzie głównym architektem był Stanisław Nowakowski. Kolejną sprawą było wielkie ożywienie poczucia narodowości co przyczyniło się do zapotrzebowania na powstanie własnego stylu wobec czego wielką karierę zrobił eklektyzm narodowy (tzw. styl dworkowy) w którym głównymi przedstawicielami byli T.Tołwiński i R.Gutt. Powstawało wiele osiedli mieszkaniowych oraz gmachów urzędów i biur. Później w latach trzydziestych realizowano koncepcje zainspirowane inspirowane programem Le Corbusier'a i szkoły Bauhaus. Przeznaczenie tej architektury to przede wszystkim funkcjonalność. Wielkim osiągnięciem była budowana praktycznie od podstaw Gdynia.

Osiągnięć a polu muzycznym może nie było wiele, ale to właśnie ta dziedzina zrobiła bodajże największą karierę międzynarodową spośród całej sztuki XX-lecia. Okres ten to prymat trzech ludzi : Jan Kiepura - śpiewak , kompozytor Karol Szymanowski oraz pianista a także wielki polityk J.I. Paderewski.

Malarstwo międzywojnia to głównie Kraków i ukonstytuowana na gruncie kubizmu grupa malarzy formistów. Jej trzon to Tytus Czyżewski ,Leon Chwistek oraz bracia Andrzej i Zbigniew Pronaszkowie. Grupa założona w 1917 do której po wojnie dołączył Witkacy. Spośród satelitów grupy wyróżnić należy bez wątpienia Leona Schillera ,późniejszego wybitnego reżysera teatralnego. Grupa nie była sformalizowana . Łączyło ich przede wszystkim przekonanie ,że sztuka nie jest odtworzeniem rzeczywistości. Nie skupiali się na jednym kierunku . Nawiązywali do różnych kierunków ,przede wszystkim zaś do ekspresjonizmu i kubizmu na gruncie którego grupa ta powstała.

Tytus Czyżewski nie podejmował założeń teoretycznych i nasycał swe obrazy emocjonalnością wbrew założeniom kubizmu. Czyżewski pisał również wiersze lecz nie odznaczył się niczym szczególnym na tym polu.

Zbigniew Pronaszko był malarzem i rzeźbiarzem. Najwybitniejszym jego dziełem rzeźbiarskim był dziś już nie istniejący pomnik Adama Mickiewicza w Wilnie. Spośród formistów dużą rolę odegrali Leon Chwistek i Witkacy. Leon Chwistek był wybitnym matematykiem i logikiem. Jego twórczość malarska skłaniała się ku ekspresjonizmowi i futuryzmowi. Opracował własną teorię "strefizmu" - podział obrazu na strefy form i kolorów według której tworzył swoje kompozycje.

Osobny rozdział stanowi osoba Stanisława Ignacego Witkiewicza. Cała twórczość Witkacego, nie tylko malarstwo opierała się na teorii Czystej Formy. Twórczość dramatyczna Witkacego odniosła największe sukcesy spośród jego dzieł. Posługuje się w niej podobnie jak Gombrowicz groteską i deformacją.

W okresie dwudziestolecia zawrotną karierę zrobiły radio i film jednak jako tylko środki masowego przekazu nie mogły konkurować z sztuką taką jak malarstwo czy poezja wobec czego w Polsce nie były tak bardzo rozpowszechnione z czym związany jest też brak większych sukcesów naszych rodaków w tych dziedzinach.

Ogromne znaczenie dla życia społecznego i prestiżu II Rzeczpospolitej miała nauka. Dziedzina wymagająca wielkich nakładów pieniędzy oraz twórczych umysłów i talentów. W okresie międzywojnia nastąpiła duża intensywność badań co zaowocowało wymiernymi rezultatami i korzyściami. Wielkimi sukcesami na arenie międzynarodowej pochwalić się może polska matematyka której to trzej profesorowie UW: Zygmunt Janiszewski , Stefan Mazurkiewicz oraz Wacław Sierpiński zyskali rozgłos dzięki czasopismu "Fundamenta Mathematicae" poświęconemu głównie logice oraz teoriom mnogości i funkcji rzeczywistych. Pismo to oprócz tego że było jednym z najbardziej uznanych i rozchwytywanych pism , wykształciło kolejne pokolenie matematyków.

Biologia to również pasmo sukcesów polskich profesorów. Przede wszystkim należy wspomnieć o pracach Kazimierza Funka nad witaminami oraz Ludwika Hirszfelda nad grupami krwi (którego dziełem są oznaczenia obowiązujące na całym świecie).

Stanisław Bryła , specjalista ds. spawalnictwa ,którego prace nad budowaniem mostów znacznie wyprzedzały konkurentów , Mieczysław Wolfke odkrywca ciekłego helu zwanego helem II czy też Ignacy Mościcki to profesorowie bądź też uczeni darzeni estymą nie tylko w Polsce ale również i poza granicami kraju ze względu na swe odkrycia i trud włożony w pracę nad rzeczami dotąd nieznanymi.

Wydawać by się mogło iż nikt nie będzie w stanie przebić osiągnięć Marii Skłodowkiej-Curie dwukrotnej laureatki nagrody Nobla .Jednak tradycje rodzinne podtrzymała córka Irena Joliot-Curie która otrzymała Nobla w roku 1935 w dziedzinie chemii za syntezę nowych elementów radioaktywnych. Po raz pierwszy wykazała ona iż elementy radioaktywne można otrzymywać w sposób sztuczny. Jest jednak w tym przypadku mała niejasność, otóż Irena nie była tak do końca Polką jednak korzenie czynią z niej pół-Polkę wobec czego możemy śmiało dopisać ją do panteonu zasłużonych nauce Polaków. Nie przebiła ona oczywiście osiągnięć swojej zdolnej matki jednak dzięki temu i innym sukcesom zdołała chociaż wyjść z jej cienia.

Nauki humanistyczne również były reprezentowane przez silną grupę naukowców.

Światową karierę zrobił Bronisław Malinowski uznany za jednego z ojców etnologii dzięki badaniom Nowej Gwinei i na Wyspie Tobrianda .

Na terenie Polski również działali archeologowie : W 1934 roku para W. Antoniewski i J. Kostrzewski znaleźli Biskupin.

Działa wielu wybitnych historyków. M. Handelsman - historyk i pedagog bada stosunki polsko-francuskie w okresach średniowiecznym i nowożytnym. S. Kutrzeba bada historię prawa polskiego .Tym samym tematem oraz dodakowo ustrojem polski oraz sądownictwem zajmuje się M. Bazler. Franciszek Bujak zapoczątkował w Polsce badania nad demografią i metrologią był również badaczem gospodarki polskiej.

Ostatnim, ale niemniej ważnym jest slawista A. Brucker znawca folkloru i języka staropolskiego oraz badacz kultury religijnej.

Okres dwudziestolecia wojennego jako okres bardzo intensywnych poszukiwań prac i zmian umożliwił Polakom choćby częściowo nadrobić czas stracony pod zaborami.

Jak już wcześniej wspomniałem był to czas przemian jakiego wcześniej nie było i najprawdopodobniej nie będzie. Napisano i wydano ogromną ilość książek , najprawdopodobniej ilość ta jest największą liczbą wydanych książek za życia autorów. Poprawienie statusu kulturalnego Polski w Europie przyczyniło się do wzmożonej współpracy profesorów z całego świata z Polską. Można zaryzykować stwierdzenie ,że tak spojone społeczeństwo mogłoby przetrwać kolejne dziesiątki lat o czym mogliśmy się przekonać podczas namiastki tego po oku 1939. Wysiłek narodu nie poszedł na marne ponieważ Polacy potrafią przełamać każdą barierę co udowodnili dokonując kulturalnego awansu na wielka skalę w pierwszych latach naszego wieku.