Rosja na drodze do mocarstwowości

Wielka smuta - okres kryzysu carstwa rosyjskiego w latach 1605-1612 wywołany uzurpacją tronu carskiego, połączoną z interwencją wojsk polskich i szwedzkich.

Po śmierci Borysa Godunowa carem został jego syn Fiodor II (1605). Lecz rządził, przy pomocy swej matki, tylko dwa miesiące. Został zamordowany, wraz z całą rodziną Godunowów w trakcie zamieszek jakie wybuchły po zajęciu Moskwy przez oddziały Dymitra Samozwańca I, którego okrzyknięto wtedy carem Rosji.

Dymitr Samozwaniec I (1605-1606), zadeklarował pokojowe panowanie, zniósł karę śmierci i amnestionował swych przeciwników. Chciał zorganizować wyprawę wojenną przeciwko Tatarom krymskim i szukał sojuszników do niej. Odmówił poselstwu polskiemu Zygmunta III Wazy przekazania Ziem Smoleńskiej i Siewierskiej w zamian za pomoc w zamierzonej wojnie. Ożenił się z Polką Maryną Mniszchówną, która przybyła z dużym orszakiem i ojcem (wojewodą sandomierskim) do Moskwy, po czym uznana została za carową. Według historyków, polska załoga nie zawsze zachowywała się dostojnie. Rosyjscy bojarzy wzniecili więc antypolskie powstanie, podczas którego Dymitr Samozwaniec I i 2000 jego popleczników, głównie Polaków, zostało zabitych, a wojewoda Mniszech z córką internowani poza Moskwą.

Okres tzw. "wielkiej smuty" w Rosji kończy się w 1613 r., gdy carem zostaje Michał Fiodorowicz Romanow. W tym momencie Rosja była jeszcze słaba, ale utrzymała niezależność. Wkrótce podnosi się jej potencjał gospodarczy, wzmacnia władzy carów, a Rosja rozszerza swoje terytoria, (co przede wszystkim odbywa się kosztem Polski i Turcji).

Wzmocnienie wewnętrzne i międzynarodowe Rosji nastąpiło głównie za panowania Piotra I. Przejmował on władzę jako polityk bardzo młody (miał 17 lat). Dążył on do reformy wewnętrznej państwa, wzorując się na osiągnięciach w dziedzinie gospodarczej i kulturalnej państw zachodnioeuropejskich. Za Piotra I Rosja stała się szlacheckim państwem absolutystycznym, imperium, w którym cała władza znalazła się w rękach cara. Tę sytuację ukształtowano w następstwie licznych reform wewnętrznych Piotra I:

• Reforma administracyjna- Piotr I powołał centralny organ administracyjny - tzw. senat rządzący, który zajął miejsce Dumy. Członków senatu rządzącego powoływał car osobiście. Poza tym w ramach reformy administracyjnej powoływano kolegia do np. spraw wojska, czy sprawiedliwości.
• Dokonał reorganizacji podziału terytorialnego państwa; podzielił je na gubernie, prowincje. We wszystkich jednostkach terytorialnych urzędnicy zależni byli od cara.
• Rozbudował aparat biurokratyczny, urzędnicy ułatwiali ściąganie podatków, pobór do wojska, dopilnowywali wykonywania rozkazów cara.
• Kościół prawosławny podporządkowany został państwu. Na czele kościoła stanął święty synod. Jego członków mianował car.
• Przeprowadził on głównie reformy obyczajowe i kulturowe, którymi chciał doprowadzić do przybliżenia Rosji do zachodu.
• Kładł duży nacisk na rozwój nauki i oświaty. W Petersburgu otworzono Akademię Morską. W Moskwie - Szkołę Nawigacyjną, pierwsze obserwatorium Astronomiczne, popierał działalność naukową (Zorganizowano pierwszą wyprawę geograficzną, tzw. wyprawę Beringa, morzem do Kamczatki). Starano się o rozwój piśmiennictwa, zaczęto wydawać pierwsze czasopisma - ożywiono twórczość literacką, wprowadzono uproszczony alfabet "grażdanka".
• Za Piotra I Rosja przeżywała rozwój gospodarczy ; rozbudowywano przemysł manufakturowy (tekstylny i zbrojeniowy), ożywiał się handel. Manufaktury oparto na pracy pańszczyźnianej chłopa, stąd mimo rozwoju gospodarki wzrastały antagonizmy społeczne typu feudalnego.

Na tym gruncie już po śmierci Piotra I za Katarzyny II dojdzie do wielkiego powstania Pugaczowa w latach 1773-75. Czynnikiem hamującym dalszy rozwój gospodarczy Rosji był brak dostępu do morza (dotychczas miała dostęp do morza Białego, które przez 8 mies. w roku było zamarznięte). Piotr I skoncentrował się na walce Rosji o miejsce nad Bałtykiem.

Takie interesy Rosji zderzyły się z interesami Szwecji. Przygotowując się do tzw. wojny północnej, Piotr I doprowadził do sojuszu z Danią, Saksonią i Polską.

W tych warunkach doszło do wojny północnej, która trwała w latach 1700-1721. Rozpoczęła się atakiem wojsk rosyjskich na zajęte wcześniej przez Szwedów obszary w Inflantach. Pierwszy okres wojny był niekorzystny dla Rosji . Wojska szwedzkie Karola XII pokonały wojska saskie i rosyjskie w Inflantach. Potem armia szwedzka wkroczyła w granice Rzeczpospolitej. Bardzo szybko dotarła do Warszawy. Stoczono przełomową bitwę pod Kliszowem, potem Szwedzi zajęli Kraków. Już w 1706r. wojska szwedzkie zaatakowały Saksonię. Szwedzi ingerują w sprawy wewnętrzne Polski, tym bardziej, że w Rzeczpospolitej dochodzi do zawiązania konfederacji przeciwko Augustowi II i popierającej Stanisława Leszczyńskiego.

Ostatecznie August II zrzekł się tronu, na którym zasiadł Stanisław Leszczyński. Okres zaangażowania Szwedów w walkach z Polską i Saksonią umiejętnie wykorzystał Piotr I. Przeprowadził on reorganizację wojska, utworzył regularną armię, która oparta była na corocznym poborze rekruta w całym kraju. Przyjęto zasadę, że służba w armii była dożywotnia. Przeszkolono nowe kadry oficerskie, zmieniono taktykę wojenną wyjątkowo rozbudowując artylerię i flotę wojenną Rosji. W tej sytuacji w 1709r. dochodzi do przełomowej dla losów wojny północnej bitwy pod Połtawą. Zakończyła się zwycięstwem armii rosyjskiej. Król Szwecji zbiegł z pola bitwy przekraczając granicę z Turcją. Wojnę zakończono pokojem w Nystad w 1721r. Na jego podstawie Rosja otrzymała szeroki dostęp do Bałtyku (Ingria, Korelia, Estonia, Inflanty). Pokój w Nystad oznaczał kres mocarstwowej dotychczas pozycji Szwecji. Rosja uzyskując dostęp do Bałtyku uzyskała też silne wpływy w Polsce i sojuszników w Niemczech. Rosja w następstwie wojny będzie dążyć do dalszego umocnienia wpływów nad Bałtykiem i Morzem Czarnym. Rozpocznie kolonizację Syberii, a swych granicach dojdzie do Oceanu Spokojnego. W następstwie wojny Rosja doprowadzi do sojuszu z Austrią, który będzie miał charakter antyturecki i antypolski. Nieco później zacieśni się sojusz z Austrią i ze Szwecją. W konsekwencji wojny korzyści odniosła też Brandenburgia, która do wojny włączyła się dopiero po Połtawie, poza tym sytuacja wpłynie na możliwość w najbliższej przyszłości przejęcia przez elektora brandenburskiego tytułu króla (nastąpi to w 1701r.).